Rusland behoort niet bepaald tot de hofleveranciers van wereldmuziek. Dankzij de wereldfaam van Huun-Huur-Tu staat de kleine republiek Tuva in Centraal-Azië inmiddels wel op de kaart, maar heel wat mensen weten niet eens dat die deel uitmaakt van de Russische Federatie. Toch wordt er in het uitgestrekte land heel wat meer muziek gemaakt die geïnspireerd is door lokale tradities; niet alleen inheemse Siberische volken, maar ook etnische Russen. Dankzij onversaagd pionierswerk van organisator Nataliya Myazina en journalist Daryana Antipova worden sinds 2016 zelfs jaarlijks de Russian World Music Awards uitgereikt. Afgelopen week werd de vierde lichting prijswinnars gepresenteerd in Oefa, een stad op de grens tussen het Europese en het Aziatische deel van de Russische Federatie.

door Ton Maas (tekst en foto’s)

Mijn indruk van het niveau van de eerste lichting inzendingen in 2016, destijds als jurylid, was niet heel positief. Over de hele linie was sprake van weinig originaliteit. Veel groepen hadden toen vooral goed naar elkaar geluisterd en bovendien werd er nogal kwistig omgesprongen met mistige synthesizerflarden, alsof er artistieke tekortkomingen moesten worden toegedekt. Tijdens mijn bezoek aan Oefa, begin vorige week, bleek echter dat er in de afgelopen vier jaar de nodige vorderingen zijn geboekt.

Geen druppel
De hoofdstad van Basjkirostan ligt grofweg tussen de zuidelijke uitlopers van de Oeral en de Kaspische Zee. De Basjkieren ogen onmiskenbaar Aziatisch en het Basjkiers behoort tot de Turkse talenfamilie. Anders dan elders in Rusland hier geen wodka bij ontbijt en lunch. In het Ural-Tau Hotel, waar de festivalgasten en artiesten zijn ondergebracht, is zelfs geen druppel alcohol te verkrijgen. ‘We are muslims, you know.’ Hoofddoekjes ontbreken dan wel weer in het straatbeeld, maar de standaard begroeting luidt ‘salam’.

De traditie 'verbeterd'
Het openingsgala van Musafir in het splinternieuwe Toratau congrescentrum, verzorgd door het nationaal orkest van de republiek Basjkirostan, illustreerde al meteen een van de problemen waarmee men in de regio worstelt. Want precies die orkestrale ambitie geeft aan waar de schoen wringt. Om het ‘orkestwaardig’ te maken wordt het nationale instrument van de Basjkieren - een ney-achtige fluit die men volgens de traditie in een handomdraai vervaardigt door een gedroogde rietstengel met het jagersmes op lengte te snijden en er vervolgens de vingergaten in te kerven - namelijk van extra gaten te voorzien zodat het chromatisch is. Weg is dan de kenmerkende klank van de pentatoniek – een perfect voorbeeld van wat in het Duits zo fraai ‘verschlimmbessern’ heet.

Etnokitsch
Ook veel gefluit bij Robert Yuldashev en zijn groep Kuraysi - dit jaar de winnaars van de grote prijs -, maar dan wel op de authentieke variant, getuige het arsenaal aan riet dat Yuldashev tijdens zijn omzwervingen over het podium met zich mee zeulde. Die zuiverheid in de leer werd helaas weer deels tenietgedaan door een hoog gehalte aan etnokitsch, waarbij het vooral qua percussie de spuigaten uit liep.

Opbeurende folkrock
De winnaars in de overige categorieën – zoals beste experimentele project, beste authentieke project en beste nieuwkomer – zorgden op de tweede festivalavond in een van de lokale disco’s gelukkig voor een reeks aangename verrassingen. Zangeres Katya Yamschikova tekende met haar band voor frisse en opbeurende folkrock, hoewel gebrek aan onderscheidend vermogen een internationale carrière niet erg waarschijnlijk maakt. Hetzelfde geldt voor de klezmergetinte muziek van Otava E uit Sint Petersburg, al hebben zij nog wel enkele typisch regionale instrumenten in hun gelederen, zoals een kleine citerachtige.



Raffinement in meerstemmigheid
Wat dat betreft deed Merema het beter. De volkse en tegelijk uiterst geraffineerde meerstemmige zang van de vier dames riep bij mij herinneringen op aan het Irkutsk Authentic Music Ensemble, dat me zo had overrompeld tijdens het Siberische Sayan Ring Festival van 2005. Nu nog die djembé inruilen voor een sjamanentrommel en dan komt het vast helemaal goed met deze bijzondere groep.



Solist schept orgie van klanken
Minstens zo indrukwekkend was de showcase van Olena Uutai uit Jakoetië. Zonder loop stationof andere elektronica en met relatief ‘simpele’ hulpmiddelen als mondharp en sjamanentrom creëerde de stemkunstenares een duizelingwekkende orgie van klanken. Door boventoonzang te combineren met mondharp en trom wist ze soms wel vier verschillende tonen tegelijk voort te brengen. Niet alleen adembenemend, maar vanwege haar exotische uitdossing ook van grote visuele schoonheid.



Spanning op de tel
Toen de leadzanger van Khoomei Beat uit Tuva aan het begin van de laatste showcase het diep resonerende gegrom van de kargyraa (‘ondertoonzang’) inzette, was mijn eerste reactie er een van ‘daar gaan we weer’ op z’n Tuvaans. Maar dat was voordat Bailak Mongush, de slagwerker van de groep, haar eerste klappen had uitgedeeld. Met spaarzame maar rake accenten zette ze zinderende spanning op de tel. En met haar licht slepende spel wist ze heel wat aanwezigen de dansvloer op te drijven. Het valt niet mee om uit de jachtige galopritmes uit Tuva een luie groove te peuren, maar deze jongedame wist ze als bedreven alchemiste zelfs om te toveren tot zompige funk.



Puntje zuigen
De slotavond van Musafir vertoonde vervolgens helaas een wat negatiever beeld. In een druk en lawaaiig ondergronds restaurant mochten de afvallers – of zo u wilt ‘runners up’ – zich presenteren. Wederom veel ‘voorgekookte’ soundscapes uit blik, wat altijd weer twijfels zaait over de technische vaardigheden van de betreffende artiesten. Dat gold overigens niet voor het achtkoppige Uzoritsa, dat met zijn zes zangeressen een wervelende show neerzette waar menige prijswinnaar van deze editie nog een puntje aan kon zuigen.



www.russianworldmusicawards.ru