Lang voordat de term wereldmuziek in 1987 door een aantal Engelse platenmaatschappijen geïntroduceerd werd, was in ons land al muziek uit diverse continenten te horen. Zo verwierf componist en muzikant Malando wereldfaam met de tango, zong María Zamora prachtige Zuid-Amerikaanse liedjes en maakten The Kilima Hawaiians muziek hawaii-muziek. Onlangs verschenen er twee cd’s plus een dvd gewijd aan Malando en The Kilima Hawaiians, met nooit eerder uitgebrachte geluids- en beeldopnamen. In twee afleveringen worden de samenstellers van deze historische uitgaven geportretteerd. In het eerste deel een gesprek met Hawaii-kenner Henk Braaksma.
door Bas Springer
In het begin van de jaren twintig bereikte Hawaiiaanse muziek ons land via onze toenmalige kolonie Nederlands-Indië. In 1925 traden voor het eerst hawaii-ensembles op voor de Hilversumse Draad Omroep. De leden van deze bandjes kwamen allemaal uit Nederlands-Indië en bespeelden typische Hawaiiaanse instrumenten zoals de Hawaiiaanse gitaar en de ukulele, die in Nederlandse oren zeer exotisch klonken.
Nederhawaiian
In de jaren dertig werd hawaii-muziek hier pas echt populair. Het in 1934 door gitarist Bill Buijsman (echte naam Aris Jerike Buijsman) opgerichte Kilima Trio, later omgedoopt tot The Kilima Hawaiians, was het bekendst. Gewapend met Hawaiiaanse gitaar en gekleed in tropische outfits brachten The Kilima Hawaiians een Hollandse versie van de muziek van Hawaii: Nederhawaiian.
Toen jazz in het begin van de Tweede Wereldoorlog verboden werd door de Duitsers, steeg de populariteit van hawaii-muziek enorm. Omdat de Engelse taal ook verboden werd, moesten hawaii-bandjes Nederlandstalige bewerkingen van hun nummers maken. The Kilima Hawaiians ontpopten zich al snel als pioniers van de Nederhawaiian en brachten in 1941, met Bill’s vrouw Mary Buijsman op zang en ukulele, hun eerste 78-toerenplaat uit.
Onafhankelijkheid Indonesië
Na de oorlog en tijdens de onafhankelijkheidstrijd in Nederlands-Indië groeide de populariteit van de Nederhawaiian. Zo telde ons land in die tijd ongeveer zeshonderd regelmatig optredende hawaii-bandjes. The Kilima Hawaiians vulden moeiteloos grote zalen als het Concertgebouw in Amsterdam.
Na de onafhankelijkheid van Indonesië in 1948 kwam een grote groep Nederlandse Indiërs in ons land wonen. Onder hen bevond zich ook gitarist Rudi Wairata, die met zijn groep de Mena Moeria Minstrels en later ook met de Amboina Serenaders al snel populair werd. Een andere, uitermate begaafde gitarist was George de Fretes, die in Indonesië ‘The King of Hawaiian guitar' genoemd werd.
Rudi Wairata
Henk Braaksma: ‘Mijn interesse voor hawaii-muziek begon met The Kilima Hawaiians, maar het was voor mij nog niet voldoende om zelf met die muziek aan de slag te gaan. Dat gebeurde pas begin jaren vijftig, toen Rudi Wairata en de Mena Moeria Minstrels naar Nederland kwamen. We dachten allemaal dat ze uit Hawaii kwamen, maar dat was helemaal niet het geval. Ze kwamen uit de Molukken. Rudi Wairata was virtuoos op de Hawaiiaanse gitaar, en ik wilde net zoals hij spelen.
'Ik was toen een jaar of zestien, en in een winkel in de Sarphatistraat in Amsterdam kocht ik een Hawaiiaanse gitaar omdat de eigenaar ook gratis lessen aanbood. Via bladmuziek probeerde ik net zoals Rudi Wairata te spelen, maar dat lukte niet omdat ik toen nog wist niet dat er talloze stemmingen voor de Hawaiiaanse gitaar zijn. Via een Indische overbuurman die ook Hawaiiaanse gitaar speelde leerde ik dat er ook andere stemmingen bestonden. Toen ik dat eenmaal doorhad, kon ik ook het geluid van Rudi Wairata voortbrengen. Zijn techniek leerde ik door 78- toerenplaten op 33 toeren af te spelen, waardoor ik ook hele snelle solo’s kon ontleden.'
Honolulu Minstrels
In 1959 trad Henk Braaksma toe tot The Honolulu Minstrels, en in 1960 strad de groep op voor radio en tv. Zijn interesse ging ook uit naar Zuid-Amerikaanse muziek en hij speelde lange tijd in Los Hijos del Sur en later bij het Argentijnse trio Los Folklóricos. In 1982 werd hij op de jaarlijkse Steelguitar Meeting in Oudewater ‘ontdekt’, resulterend in twee albums van The Honolulu Minstrels. Daarnaast maakte hij diverse programma’s voor de Concertzender over hawaii-muziek.
Duitsland
'Met de opkomst van de Indisch-Nederlandse muzikanten ging de populariteit van The Kilima Hawaiians snel achteruit. Bill en Mary Buijsman namen wijselijk de wijk naar Duitsland omdat daar nog wel wat te verdienen viel. Ze bleven nog lang populair in Duitsland, waar ze meer dan vijftig 78-toerenplaten opnamen. Dat waren gewoon hun Nederlandse succesnummers, maar dan in het Duits gezongen. De reacties in ons land op de Duits zingende Kilima Hawaiians waren destijds nogal negatief. De algemene mening was: hoe kunnen die Hollandse Kilima Hawaiians nu ook nog eens in het Duits gaan zingen?
Nummer 1-hit
In 1953 scoorden The Kilima Hawaiians een nummer 1-hit in Duitsland met het nummer Es Hängt ein Pferdenhalfter an der Wand, dat de groep al in 1948 had opgenomen onder de titel Er Hangt een Paardenhoofdstel aan de Muur. De Duitstalige versie ging meer dan een miljoen keer over de toonbank, was de allereerste nummer 1-hit ooit op de pas in het leven geroepen Duitse hitparade, en leverde de groep een toen nog echt gouden plaat op.
Een instituut
‘Ik ben toen zo wijs geweest om mijn bandrecorder iedere week aan te zetten. Het zijn unieke opnames, waar ik best trots op ben en die ik altijd goed heb bewaard. Bijna twee jaar geleden ontmoette ik Marcel Visser, die al de twee cd/dvd-boxen Ritmo Tropical en Ritmo Natural had uitgebracht. Hij bleek geïnteresseerd om een box met The Kilima Hawaiians uit te brengen met vijftig nooit eerder op plaat verschenen nummers.
Zielig
‘Tegenwoordig luistert bijna niemand meer naar hawaii-muziek, dat ervaar ik zelf als een groot gemis. De oorzaak ligt bij de omroepen, die deze muziek niet meer draaien. Logisch dat jonge mensen dus ook niet van het bestaan ervan weten. Het wordt al op voorhand als ouderwets beschouwd. Dat doet gewoon pijn. In de documentaire Ga Je met Me Mee naar Hawaï van Hans Heijnen uit 1994, destijds door de VPRO uitgezonden, worden liefhebbers van hawaii-muziek geportretteerd als zielige, eenzame mensen, die hun troost zoeken in blote meiden en palmbomen. Daar waren wij als liefhebbers heel erg kwaad over omdat dit niet de realiteit is. Wij zijn helemaal niet zielig. Er zijn natuurlijk wel hawaii-bandjes die een beetje oubollige muziek spelen voor oude mensen in bejaardenhuizen. Als ik het op mijzelf mag betrekken: als wij op het Tong Tong Festival spelen, wil ik een vlot programma brengen met swingende nummers. Daar is niks zieligs aan.'
cd/dvd-box
The Kilima Hawaiians (2cd+dvd), EMI 5099901571929