door Ben Ackermans

‘Ik noem het maar het Cannes-effect’, zegt Renaud Barret, filmmaker en boezemvriend van Staff Benda Bilili. In de jetsetstad aan de Côte d’Azur culmineerde vorig jaar het onwaarschijnlijke succes van de uit dakloze en lichamelijk gehandicapte muzikanten bestaande groep uit Congo. Het was ook een hoogtepunt voor Barret zelf en zijn compagnon Florent de La Tullaye.

Hun uit het keiharde leven van Congo’s hoofdstad Kinshasa gegrepen documentaire Benda Bilili maakte er op het jaarlijkse filmfestival furore. In het kielzog speelde de band in 2010 op de grootste festivals. En nu weer een megatournee.

Mensen terugbetalen
En, slaat dat succes op jou terug?
Barret, telefonisch vanuit Frankrijk: ‘Nee, veel heeft het niet veranderd. Mocht je het denken: ik heb geen nieuwe auto of een ander huis. Integendeel. Voordat Florent en ik in Kinshasa belandden hadden we meer geld dan nu. De documentaire heeft in Frankrijk 200 duizend bioscoopkaartjes verkocht. Maar het enige wat we met de opbrengst kunnen doen, is de mensen terugbetalen die ons in die jaren van meerdere bankroeten hebben gered. Dat die film er nog is kunnen komen... Alles is een bonus. En ja, nu is het wel makkelijker om ergens binnen te komen met nieuwe plannen.’

Zijn die er dan?
‘Eind april gaan we terug naar Kinshasa, en vervolgens achthonderd kilometer over de Congo-rivier naar het noorden. Na een film over boksende vrouwen, Jupiter’s Dance (over de muziekscene in de hoofdstad; red.), en Benda Bilili wordt het opnieuw een muziekproject. We gaan met muzikanten van de pygmeeën de wortels terug opzoeken. Een maffe onderneming. Ik hoop alleen dat het niet weer vijf jaar duurt, zoals met Staff.’

Vrienden voor het leven
Zie je de bandleden nog regelmatig?
‘Natuurlijk! Zeker wanneer ze in Frankrijk zijn, zoals nu. We zijn heel close. Vrienden voor het leven. Dat zit diep, na alles wat we samen in het straatleven van Kinshasa hebben doorgemaakt. Zij hebben ons ook in de shit gezien.’

Daar is Staff Benda Bilili zelf, gezien al die optredens – tot in Japan toe – waarschijnlijk wel uit.
‘Voor Congolese begrippen hebben ze het inderdaad helemaal gemaakt. Ze zijn allemaal een huis aan het bouwen, kunnen hun families te eten geven en schoolgeld betalen. En ze zijn bezig bedrijfjes met motorfietsen of taxi’s op te zetten. Let wel: op de manier van Kinshasa, in de informele sector. Maar ze worden daar nu wel als grote jongens gezien. Hun droom is uitgekomen: een normaal leven leiden.’

Opvallend is dat ze dat succes altijd hebben voorspeld.
‘Zo hebben ze het ons vanaf het begin gezegd, ja. Maar ik beschouw het niet als iets visionairs. Aan de andere kant is het ook geen pose. Ik noem het eerder over-optimisme. Dat kleeft iedereen in Congo aan. Een andere optie dan die is er niet om te overleven.’

Zeker wanneer je de dvd-bonusbeelden over de filmpremière in Cannes ziet, sta je versteld van de coolheid waarmee de band alle tumult ondergaat.
‘Ze hadden daar de grootste lol. Onder de indruk van die hele blingblingatmosfeer waren ze totaal niet. Door alle aandacht en succes sinds Très Très Fort!, de cd uit 2009, zijn ze natuurlijk al veel gewend. Wat hun wel echt wat deed was de screening van de film zelf, en de staande ovatie die daar op volgde. Dat was een moment waarop ze zich realiseerden: hé, ons verhaal raakt mensen echt.’

Trop Trop Fort...
Bijzonder ook wanneer je Roger Landu (bespeler van het zelfgemaakte instrument de satonge) tegen journalisten hoort zeggen dat Cannes ook het paradijs niet is. De jongste van het stel nota bene, die voorbestemd leek tot een straatleven in Kinshasa.
‘Daar zit een diep zelfbewustzijn achter. Ook ten opzichte van zijn land. De inwoners realiseren zich heel goed dat Congo net zo welvarend zou kunnen zijn als vele westerse landen, als het maar goed zou functioneren. En dan erbij: de leden van Staff Benda Bilili hebben hun ogen ook niet in hun zak. Ze zien hier ook de daklozen in de kou op straat. Ze weten dat er aan Europa ook twee kanten zitten.’

Très Très Fort! is alweer twee jaar oud. Is er een opvolger in zicht?
‘Dat zal 2012 worden’, lacht Barret, ‘de werktitel is ‘Trop Trop Fort’. Ze hebben al tien nummers klaar. Ricky (Likabu, de bandleider; red.) wil er iets van maken dat zich onderscheidt van de vorige cd. Met een kopersectie erbij en een uitgebalanceerde productie. Maar dan toch zonder dat het straatgevoel verdwijnt.’

Europa heeft Staff Benda Bilili in de armen gesloten. Heeft de groep in Congo ook die sterrenstatus?
‘Zo werkt dat daar niet. Kinshasa is heel conservatief als het om muziek gaat. Kofi Olomide, Papa Wemba: het zijn nog steeds de oude kanonnen die het mooie weer maken. Veel ruimte voor anderen is er niet. Het verhaal van Staff Benda Bilili kent iedereen wel, maar of ook iedereen er blij mee is... Voor de autoriteiten zijn ze in ieder geval geen goede ambassadeurs. Want dat verhaal van hen zegt een hoop over het land. Ach, het zal hen zelf worst wezen. Belangrijker is dat ze invloed hebben op artiesten in de getto’s. Daar, ondergronds, is hun succes een boodschap van hoop.’

Concerten 2012
18 mei: De Oosterpoort, Groningen
19 mei: Melkweg, Amsterdam
20 mei: Les Nuits, Botanique, Brussel

Speeldata 2011
19 april: De Oosterpoort, Groningen
21 april: Tivoli, Utrecht
22 april: Paard van Troje, Den Haag
23 april: 013, Tilburg
24 april: Melkweg, Amsterdam
26 april: Burgerweeshuis, Deventer
27 april: MC Philips, Eindhoven
28 april: Parkstad Limburg Theaters, Heerlen
29 april: AB, Brussel
30 april: De Warande, Turnhout

Klik hier voor meer informatie over Staff Benda Bilili