Twee Nederlandse groepen leveren de laatste tijd een vitale bijdrage aan de revival van twee vrijwel vergeten Turkse muziekstijlen die in de vorige eeuw razend populair waren. Allebei waren ze afkomstig uit andere delen van de wereld, maar kregen in Turkse handen een heel eigen karakter. De tango kwam naar Turkije vanwege de liefde die de vader des vaderlands voor de Argentijnse dans had opgevat. De rock reisde mee op de unieke gitaarklank van Hank B. Marvin en zijn Shadows. Na de intensieve behandeling die beide stijlen in Turkije ondergingen, brengen Het Tombaz Ensemble en Altin Gün deze unieke historische mengvormen weer helemaal bij de tijd. Reden voor Stan Rijven om er eens lekker diep in te duiken.

door Stan Rijven

Band Aid! Daaraan moest ik meteen denken na de aardbevingen in Turkije en Syrië. Had deze tragedie zich midden jaren tachtig voorgedaan, dan had de popwereld zich subiet verenigd om fondsen te werven voor de slachtoffers.

Pop & poen
Band Aid heette het liefdadigheidsproject van Bob Geldof, die de Britse poparistocratie gezamenlijk het nummer Do They Know It’s Xmas (1984) liet zingen vanwege de hongersnood in Ethiopië. We Are the World was het Amerikaanse antwoord, gevolgd door een transatlantisch mega tv-spektakel op 13 juli 1985. Nadien groeiden band aid-projecten uit tot een passepartout voor alles waarmee popartiesten de goede zaak wilden dienen: Farm Aid (1985) voor boeren in het Amerikaanse midwesten, Ferry Aid voor slachtoffers van de gezonken veerboot uit Zeebrugge (1987) enzovoort.

Vergeten Turkse muziek
In een gedigitaliseerde wereld krijgen pop & charitas vandaag een ander aangezicht via gironummers en kleinschaliger benefietconcerten. Of via individuele acties, zoals radio-programma’s (*) en deze benefiet-column, gewijd aan vergeten Turkse populaire muziek. Want nagenoeg vergeten zijn de Turkse tango uit de jaren dertig en de Turkse beat & psychedelica uit de jaren zestig van de vorige eeuw. Ze floreerden in de tijd toen Turkije zich nog met een opener blik op de buitenwereld richtte.

Ottomaanse Rijk
Bovendien is het dit jaar exact een eeuw geleden dat het Ottomaanse Rijk ten einde kwam en de Republiek Turkije ontstond met Kemal Ata Türk als eerste president (29 oktober 1923). In korte tijd transformeerde hij zijn land tot een seculiere staat. Zo schafte hij onder meer het Ministerie voor Godsdienstwetgeving af, verbood bij wet het dragen van de traditionele fez voor mannen en de hoofddoek voor vrouwen, verving hij het Arabische door het Latijnse alfabet en kregen vrouwen volledig stemrecht.

Emanciperende teksten
Met de destijds hypermoderne tango introduceerde Ata Türk een nieuwe muziekstijl die letterlijk per Oriënt Expres vanuit Parijs in Istanbul arriveerde. Zodoende bloeide bij de Bosporus een tweede Buenos Aires op met talloze nachtclubs en tingeltangels. Naast mannelijke vertolkers als Ibrahim Özgür - The Bel Ami of Turkish Tango - waren het vooral zangeressen als Safiye Ayla en Seyyan Hanim die deze nieuwe tijd verklankten. Met emanciperende teksten zongen ze over vrouwen die sigaretten rookten (Sigaramin Dumani), als typiste werkten (Dactylo) en als vanzelfsprekend achter het stuur zaten (Automobil).

Turkse tango
Het Turks/ Nederlandse Tombaz Ensemble is al jaren gespecialiseerd in dit uitzonderlijke repertoire. Onder de titel Café Galata maken ze nu een toernee door Nederland. In een interview (Trouw, 10 febr. 2006) vertelde Tombaz-zangeres Meral Ari me dat de tango zo’n beetje Ata Türk’s stokpaardje was: 'Op veel fotos staat hij al dansend afgebeeld. Dat was zijn manier om aansluiting bij het Westen te krijgen.' Het verschil tussen de Argentijnse en Turkse tango? 'De Turkse variant klinkt melodischer en romantischer, de teksten zijn dramatischer en gedetailleerder. Mooie ogen worden in lange zinnen inclusief kleur en oogwimpers bezongen.' Over de begeleiding: 'Je hoort niet de typische instrumenten uit de Turkse volksmuziek. Het waren meestal klassiek opgeleide musici van gemengde komaf die tango's uitvoerden, net als bij Tombaz.' Hun nieuwste programma Café Galata presenteert de groep als 'een cabareteske muziekvoorstelling uit multicultureel Istanbul'. En 'als een aaneenschakeling van sketches, verhalen en liedjes, gezongen in de destijds in Istanbul gesproken talen zoals het Armeens, Grieks en Turks'. Voor de goede verstaander: Meral Ari zingt over 'thema’s als drank en drugs, afwijzing en geweld. Scherp maar met humor'. 

Gouden Microfoon
Met de Turks/ Nederlandse band Altin Gün (Gouden Dageraad) toert er dit voorjaar gelijkertijd een andere vertegenwoordiger van de Turkse populaire muziekhistorie door ons land. De groepsnaam verwijst naar Altin Mikrofon (Gouden Mikrofoon), een door het landelijke dagblad Hürriyet jaarlijks georganiseerde competitie voor de talloze bandjes die vanaf begin jaren zestig in Turkije als paddo’s omhoogschoten. Ze werden deels beïnvloed door het glinsterend gitaargeluid van The Shadows en de aanstekelijke Liverpool-lokroep van The Beatles, deels door bepaalde middelen die zorgden voor een psychedelische sound. Gitarist/zanger Erkin Koray, die al pionierend de Turkse saz naar electrische gitaar transponeerde, wordt sindsdien beschouwd als de godfather van het genre.

Nederbeat als Turkse inspiratiebron
Andere groepen lieten zich weer inspireren door ‘onze’ Nederbeat. Zo maakte Mavis Isiklar een schitterende cover van Shocking Blue’s Send Me a Postcard, zoals te vinden op 26 Turkish Beat, Psych & Garage Delights. Ultrararities From Beyond the Sea of Marmara. Die sublieme single-compilatie vormde mede de inspiratie voor Altin Gün, dat zich grotendeels baseert op deze rijke erfenis van de toenmalige Anatolische rock en Turkse psychedelische folk. Nu nogmaals geïnjecteerd met funk- en disco-invloeden, én met internationaal succes. Het album Gece (2019) werd zelfs voor een Grammy Award genomineerd. Na een benefietconcert voor de slachtoffers van de aardbevingen, gaat Altin Gün dit voorjaar met hun nieuwste plaat Aşk op toernee. Aşk komt 31 maart uit. 

Tournees

Tombaz Ensemble
26 mrt - Amsterdam, Buiksloterkerk
31 mrt - Enschedé, Vestzak Theater
08 apr - Amsterdam, Plein Theater
06 mei - Weesp, Wesopa Theater
17 mei - Valthermond, d'Rentmeester

Meer info: Tombaz Ensemble

Altın Gün
30 mrt - Amsterdam, Paradiso
31 mrt - Amsterdam, Paradiso
02 apr - Tilburg, 013
05 apr - Nijmegen, Doornroosje
06 apr - Groningen, Oosterpoort
11 apr - Antwerpen, De Roma
16 mei - Landgraaf, Pinkpop

Meer info: Altin Gün

Radio
Wie wil horen hoe de Turkse tango destijds klonk en waar Altin Gün de mosterd vandaan haalde, kan via deze link luisteren naar de special die Stan Rijven hierover maakte voor de Concertzender.