foto's Floris Scheplitz
Maarten Ornstein, Rima Kcheich en Mike Fentross presenteren nieuw project Barokmuziek van Huygens in het Arabisch vertolkt dinsdag 8 januari, 2019

Ombre de Mon Amant, het splinternieuwe project van Maarten Ornstein, Rima Khcheich en Mike Fentross, speelt zich af in het nog vrijwel onontgonnen grensgebied tussen klassiek Arabische muziek, jazz en barok. Voor Ornstein is het bovendien de vervulling van een wens om twee werelden waarin hij zich de laatste jaren regelmatig beweegt, niet alleen met elkaar in contact te brengen maar werkelijk te verbinden op een manier die van beide kanten openheid en inspanning vereist. Later deze maand verschijnt het tweede album van Ornstein en Fentross met Kcheich als gast en presenteren ze hun project tijdens de Flamenco Biennale. Ton Maas vroeg Maarten Ornstein naar het waarom en hoe van deze unieke onderneming.


door Ton Maas

Hoe is het idee voor deze samenwerking ontstaan?

Maarten Ornstein: 'Eigenlijk heel spontaan. Rima had me in 2010 gevraagd om mee te werken aan haar voorlaatste album Hawa, omdat ze klarinet beter vond passen bij de klassiek Arabische muziek dan saxofoon, en vervolgens belandde ik in haar vaste ensemble. En met Mike Fentross vorm ik al enkele jaren een duo dat zich bezighoudt met barokmuziek. Het leek me boeiend om eens te proberen of Rima kon worden overgehaald om barokmuziek te zingen, terwijl Mike en ik dan zouden kijken hoe ver we kwamen met bijvoorbeeld een lied van Oum Kalthoum. Dus heb ik Rima gebeld en die was er meteen voor in.'



'Maar toen moest het allemaal nog praktisch en logistiek in elkaar worden gepast, want zo’n project is niet alleen tijdrovend en artistiek uitdagend, maar ook kostbaar. Rima woont immers in Libanon en wij hier. En mailcontact is handig, maar soms moet je toch echt bij elkaar komen. Nadat Mike en ik enkele stukken hadden gearrangeerd, zijn we naar Beiroet gereisd om er drie dagen lang met Rima te repeteren en vervolgens een klein huisconcert te geven bij de Nederlandse ambassadeur. Toen we ongeveer een uur aan materiaal hadden ontwikkeld, hebben we opgetreden tijdens November Music en zijn vervolgens de studio in gegaan om de cd op te nemen. Die komt deze maand uit en wordt gepresenteerd op de Flamenco Biënnale.'

Het is vast handig dat Rima al zoveel ervaring heeft met westerse muziek.
'Nou, dat valt best tegen hoor. In de meeste gevallen, zoals bij Oriënt Express en in haar duo met Tony Overwater, zijn het de westerse muzikanten zich naar háár idioom voegen. Bijna altijd als westerse muzikanten iets ondernemen met niet-westerse, gaat het om van die super flexibele jazzmuzikanten die inmiddels wel gewend zijn om zich stijlelementen uit andere tradities eigen te maken. Maar de andere kant op gebeurt er tot mijn spijt weinig, ondanks de vaak ronkende teksten over "uitwisseling" en "dialoog".'

Iets wat onversneden exotisch klinkt, wordt door het publiek vaak toch interessanter gevonden.
'Beslist, en wat ook een rol speelt is gebrek aan vertrouwen in de eigen cultuur. Zeker als het over Nederland gaat, waar je lang moet graven om iets van een eigen muzikale traditie te vinden. Dus die hang naar exotisme is misschien ook wel een manier om een zekere culturele leegte op te vullen.'

Hoe zijn jullie te werk gegaan?
'Om te beginnen hebben Mike en ik Rima gebombardeerd met YouTube-filmpjes van barokstukken waarvan wij dachten dat ze daar misschien iets mee zou kunnen. Ze is immers niet geschoold in de westerse klassieke zangkunst. Een ander probleem is dat ze alleen in het Arabisch zingt, dus moesten er Arabische teksten komen. Het toeval wil dat Rima bevriend is met de Libanese dichter Rabih Mroueh en die heeft speciaal voor dit project drie nieuwe teksten gemaakt op barokstukken – geen vertalingen maar parafrases op de originele teksten – twee van Constantijn Huygens en een van Michel Lambert.'

Muziek van Huygens is vast niet vaak te horen.
'Nee. En dat terwijl hij naar eigen zeggen wel achthonderd stukken zou hebben geschreven. Of dat klopt, weten we niet, want er zijn er slechts veertig bekend, maar daar zitten wel een paar buitengewoon fraaie bij. Wat ons project extra bijzonder maakt, is dat Nederlands cultureel erfgoed nu in het Arabisch wordt gezongen, door een Libanese zangeres en met Nederlandse musici. Daarmee is het een samenwerking die beide kanten op beweegt. Mijn (bas)klarinet is natuurlijk een typisch westers instrument, maar Mike’s theorbe is rechtstreeks afgeleid van de ûd of Arabische luit en daarmee dus ook de belichaming van interculturele uitwisseling. Zelfs bij de moderne westerse luit heeft de rozet in het klankgat nog vrijwel altijd een Arabisch motief.'

Wat is voor Rima de voornaamste uitdaging bij het vertolken van barokmuziek?
'Ik denk dat zij er vooral moeite mee heeft dat het ritme bij barokmuziek nogal elastisch is. Je speelt een frase en als die is afgelopen, volgt er een kort ademhalingsmoment. Het telt dus niet door, zoals bij de Arabische muziek, die meestal is gebaseerd op een cyclisch ritme. Het is boeiend om haar daar aan te zien werken, terwijl wij op onze beurt moeite moeten doen om een stuk van Oum Kalthoum zo te laten klinken als het hoort. Het uiteindelijke resultaat is echt te danken aan een gezamenlijke inspanning.'

Hoe diep moeten Mike en jij daarvoor in de onderliggende structuur van de Arabische muziek duiken?
'Kort gezegd: hoe mee je er van snapt, des te beter het gaat. Maar het is niet zo dat je de stukken die wij nu doen, niet zou kunnen spelen als je niet alles weet van de hoed en de rand, zoals het systeem van de maqams (vergelijkbaar met toonsoorten, red.). Maar het moet natuurlijk wel verder gaan dan maniertjes om de muziek een Arabisch "tintje" te geven. Dat soort oriëntalisme is in artistieke zin echt de dood in de pot.'

Hoe lastig zijn voor jullie als westerse muzikanten de kwarttonen die zo kenmerkend zijn voor de Arabische muziek?
'Vooral in het begin, want het klinkt in eerste instantie gewoon vals. Het is echt een kwestie van training om je er werkelijk mee vertrouwd te maken. Daar heb ik zelf ook een hele tijd over gedaan. Maar wat ik nóg lastiger vind aan de Arabische muziek, zijn de tempi – hoe ze die voelen en bepalen. Ik verbaas me er nog vaak over hoe resoluut Rima is als het om het juiste tempo gaat. En dan mag het beslist niet sneller of langzamer. Die marges zijn voor haar veel nauwer dan ze voor mijn gevoel zouden mogen zijn. Het is een opvallend verschil met westerse muziek, waarin veel vaker wordt geëxperimenteerd met een hoger of lager tempo om te kijken wat voor effect het heeft.'

Zou dat verschil te maken kunnen hebben met de nauwe relatie tussen ritme en taal in de Arabische muziek?
'Dat speelt zeker een rol, want ritmes vloeien daar voort uit frasen tekst – meestal poëzie – maar ook in een ander opzicht is taal misschien wel de grootste barrière bij een project als dit. Want hoewel Rima vloeiend Engels spreekt, blijkt het toch lastig om de betekenis van een liedtekst goed over te brengen, ook al zitten we vaak urenlang te discussiëren over waar een stuk precies over gaat. Zelfs een inhoudelijk correcte vertaling geeft soms niet de juiste gevoelswereld weer. Dat is en blijft een issue waar geen simpele oplossing voor is. Daardoor is een project als het onze per definitie tijdrovend en bewerkelijk, maar ook ontzettend boeiend en bevredigend.'

Ornstein, Khcheich en Fentross tijdens de Flamenco Biënnale
25 jan – Nieuwe Kerk, Den Haag
26 jan – Lieve Vrouw, Amersfoort
27 jan – Podium Mozaiek, Amsterdam

meer informatie
flamencobiennale.nl
zefirrecords.nl
maartenornstein.com


meer nieuws
Betoverende samenzang in de Amstelkerk
maandag 11 maart, 2024
Soloconcert van Nani Vazana in de Roode Bioscoop
zondag 10 maart, 2024
Plus de Transglobal World Music Chart Top-40
vrijdag 1 maart, 2024
Uitverkochte Cloud Nine zaal op stelten gezet
maandag 19 februari, 2024
In Amsterdam, Utrecht en Den Haag tussen 8 maart en 22 juni 2024
woensdag 14 februari, 2024
Daverend optreden bij De X
maandag 12 februari, 2024
Tref begeleidt balfolk in De Omval
dinsdag 6 februari, 2024
Plus de Transglobal World Music Chart Top-40
donderdag 1 februari, 2024
Een persoonlijke impressie
maandag 29 januari, 2024
Monica Akihary met Boi Akih op Jazz Podium Hot House in Leiden
zaterdag 27 januari, 2024