Albanië is zonder twijfel het meest onbekende land van Europa. Al was het maar omdat het decennia lang hermetisch gesloten was, veel strenger nog dan andere landen met communistische regimes. En net als in de Sovjet-Unie werden lokale volkstradities vervangen door kitscherige staatsfolklore. Dus toen begin jaren negentig voor het eerst de klaagliederen uit het zuiden van Albanië buiten de eigen grenzen te horen vielen, spitsten liefhebbers meteen de oren. Een echte doorbraak bleef helaas uit, maar mede dankzij producer Joe Boyd en de Albanese 'supergroep' Saz'iso komt daar nu verandering in. Zondag 20 mei is Saz'iso te zien tijdens de International Music Meeting in Nijmegen.
door Ton Maas (foto's Andrea Goertier)
Schetterend koper en jachtige ritmes in lastige maatsoorten, dat is toch het eerste waar je aan denkt als het om balkanmuziek gaat. Klopt vaak ook wel, maar er zijn uithoeken van de Balkan waaruit heel andere klanken opstijgen. In het zuidelijk bergland van Albanië bijvoorbeeld, waar hartverscheurend mooi wordt geklaagd en gejammerd. Ritme is meestal ver te zoeken bij de saze, zoals deze traditionele klaagliederen worden genoemd. Elk nummer begint schijnbaar metrumloos. Melodielijnen meanderen traag door elkaar heen in wat doet denken aan een langgerekt voorspel, een beetje zoals de alaap bij de Indiase raga. En het gekke is: als er uiteindelijk een paar klappen op de trom worden gegeven en de zaak eindelijk op stoom lijkt te komen, is het ook vrijwel meteen alweer voorbij.
De overtreffende trap van tranendal
Alsof de klaaglijke toon van de zangers nog niet droevig genoeg is, wordt de melodie vaak nog gelardeerd met korte, jankende snikjes die zich niets lijken aan te trekken van de vigerende toonsoort. Geweeklaag door klarinet en/of viool completeert het klankbeeld. Qua tranendal kunnen we hier dus gerust spreken van de overtreffende trap. Over de grens, in de cultureel verwante Griekse regio Epiros, kunnen ze er ook wat van, maar de bewoners van de streek rond de Albanese steden Korça en Përmet zijn de onbetwiste kampioenen.
Famille Lela de Permet
In Nederland konden we halverwege de jaren negentig voor het eerst kennismaken met deze wonderlijke traditie dankzij het onvolprezen programma Reiziger in Muziek. Daar trad toen een ensemble op dat vrijwel geheel bestond uit leden van één familie: Lela. De bijna tandeloze zanger Shqiponja Lela maakte een onvergetelijke indruk door tijdens het zingen van een lied over onbeantwoorde liefde de knopen van zijn vest een voor een los te maken, alsof hij zijn beminde van haar jurkje mocht ontdoen.
De jaren van gemis
Toen de familie Lela enkele jaren later terugkeerde voor een aantal concerten, bleken de opa’s helaas niet langer van de partij en was de groep ‘overgenomen’ door de volgende generatie, die helaas veel minder wist te overtuigen. Jarenlang moesten liefhebbers van de saze dus teren op die ene cd die Famille Lela de Permet in 1992 had opgenomen voor het Franse label Indigo, en op de schaarse filmbeelden op YouTube, waarvan de meeste afkomstig uit het al genoemde Reiziger in Muziek.
Gered door een legende
De verlossing kwam eind vorig jaar uit onverwachte hoek, want de legendarische producer Joe Boyd, de blijkbaar ook al vele jaren lang tot de treurenden behoorde, bleek naar Albanië te zijn afgereisd om aan dit schrijnende gemis een einde te maken. Het vinden van de juiste muzikanten was overigens geen sinecure, zo vertelde Boyd vorig jaar aan het Britse blad fRoots. Een bezoek aan het nationale festival voor volksmuziek in Gjirokastèr leverde in eerste instantie maar weinig op, totdat in de marge van het evenement – in hotellobby’s en bars – op een avond een groep drinkende mannen aan het zingen sloeg. ‘Echt fantastisch klonk het. Dus ik schoof mijn stoel dichterbij en mengde me in het gezelschap.’
De hand van de meester
Dat moment was misschien niet de geboorte, maar wel de conceptie van wat uiteindelijk Saz’iso zou worden, een soort Albanese supergroep van zorgvuldig bij elkaar gesprokkeld talent. Dankzij een geslaagde Kickstartercampagne konden met behulp van meester-opnametechnicus Jerry Boys en apparatuur die helemaal uit Griekenland moest komen, in een oude filmstudio aan de rand van hoofdstad Tirana de opnamen voor de cd At Least Wave Your Handkerchief At Me gemaakt.
Voorchristelijke wortels
De naam Saz’iso verwijst naar de saze, de muzikanten die al eeuwenlang de traditie van klaagliederen levend houden. De moderne variant daarvan, die zich rond 1900 begon uit te kristalliseren, heeft als typisch instrumentarium klarinet, viool, luit, raamtrommel en soms accordeon. Maar de muziek zelf is veel ouder. Volgens violist Aurel Qirjo heeft de traditie zelfs voorchristelijke wortels. Dat verklaart ook de verwantschap met stijlen uit het zuiden van Macedonië en het noordwesten van Griekenland, omdat de grenzen tussen die landen pas veel later zijn ontstaan.
Schitterende treurnis
Het album van Saz’iso werd overal ter wereld bejubeld. In zijn recensie voor MixedWorldMusic schreef René van Peer: ‘De consumptie van slepende dansen, waarbij viool en klarinet, aarzelend rondjes om elkaar draaien, van smachtende zang, brengt geen schade toe aan het gestel. Al krijgt het hart wel een paar opdoffers die het in tranen kunnen doen uitbarsten. Boyd heeft oudgediende Jerry Boys meegenomen om deze rivieren van verdriet vast te leggen. Het resultaat is schitterende, niets verhullende treurnis.’ Dus dat belooft wat voor Music Meeting!
Luister hier naar het album
At Least Wave Your Handkerchief At Me - The Joys and Sorrows of Southern Albanian Song
Concert
Zondag 20 mei, International Music Meeting
Park Brakkenstein, Nijmegen
Als onderdeel van een uitgebreid driedaags festivalprogramma in het pinksterweekend, waarover we elders op MixedWorldMusic veel meer schreven.
Klik hier.
Tickets
In de voorverkoop: 1-Day Ticket € 29,-; 3-Day Ticket: €75,-.
Klik hier voor het bestelformulier.