Bij flamenco gaat het niet alleen om de muziek, maar ook en vooral om interactie, passie en energie. Fysieke aanwezigheid is daarom eigenlijk een vereiste om het echt te beleven. Vandaar de enorme opluchting dat de nieuwe, negende editie van de Flamenco Biennale eindelijk weer zonder coronabeperkingen in het theater kan plaatsvinden. Initiator en festivaldirecteur Ernestina van de Noort benadrukte het nog maar eens in haar welkomstwoord, zaterdagavond in Muziekgebouw aan ’t IJ. Het programma is zoals altijd gevarieerd en avontuurlijk, zoals al meteen duidelijk werd bij het bijzondere openingsoptreden van percussionist Enric Monfort en danseres Vanesa Aibar.

door Ton Maas (tekst en foto’s)

Met het gerinkel van achteloos op de dansvloer gesmeten figuren van draadstaal gaat de voorstelling La Reina del Metal van start. Metaal is het sleutelwoord van dit unieke project. Zo speelt het geheel zich af in en rond een enorme kooi die wordt gevormd door neerhangende kettingen. Kettingen doen bovendien dienst als attribuut of tooi en zelfs als muziekinstrument. Het theatrale karakter van de voorstelling wordt extra benadrukt door de strakke choreografie en de uitgekiende opbouw met dramatische licht- en geluidseffecten. Ook de outfits – beide artiesten zijn gehuld in zwart lycra – dragen eraan bij.

Buiten de gestaalde kaders
Als je deze voorstelling zou zien tijdens Lowlands of een festival voor heavy metal (waar hij zeker niet zou misstaan!), was flamenco zeker niet het eerste waar je aan zou denken. Aibar is weliswaar overduidelijk gepokt en gemazeld als flamencodanseres, maar haar bewegingspalet is veel rijker en reikt tot ver buiten de gestaalde kaders van de traditie. Dankzij de splits in haar jurk kan ze haar been desgewenst tot boven haar hoofd laten uitzwaaien. Bovendien haalt ze behoorlijk acrobatische toeren uit en gaat er zelfs een paar keer bij liggen, wat niet alleen dramatische maar ook humoristische momenten oplevert.

Elektronisch opgewekte klanken
Ook bij wat er uit de luidsprekers schalt, is de link met flamenco in eerste instantie niet duidelijk. De voorstelling opent met traag golvende klanken die elektronisch worden opgewekt en door Monfort voorzien van fluisterzachte accenten op kleine metalen voorwerpen. Tonaliteit is ver te zoeken; het is pure, bijna abstracte klank. Pas in het laatste deel van de voorstelling, als de remmen los gaan en Aibar als een bezetene in het rond rent, zwierend in de ‘touwen’ (lees: kettingen) hangt of op de tafel staat te stampen, zijn de kenmerkende roffels en het handgeklap (palmas) niet van de lucht.

Ontwapenende momenten
De rollen van muzikant en danseres gaan ook subtiel en speels in elkaar over. Als Monfort de dansvloer betreedt, zijn zijn bewegingen evenzeer gescript als de hare. En Aibar maakt niet alleen de gebruikelijke stampij met haar schoeisel, handen en keel, maar zorgt voor een van de meest ontwapenende momenten in de voorstelling als ze met bijna kinderlijke verwondering ‘ontdekt’ hoe ze liggend op de grond met kleine voetbewegingen elektronische fluitklanken kan laten klinken.

Virtuoos voetenspel
De toon van de voorstelling verschuift langzaam en geleidelijk van ingetogen en onderhuids naar meer uitbundig en expressief, met afwisselend dramatische en lichtvoetige momenten, om tenslotte te eindigen in een oorverdovend spektakel. Ronduit hilarisch en bovendien virtuoos is de 'pas-de-deux' waarbij Aibar op haar rug ligt met de benen omhoog, terwijl Monfort een drumsolo ten beste geeft op de zolen en hakken van haar schoenen. Prachtig is ook haar metamorfose, waarbij ze een soort poncho van reusachtige afmetingen aantrekt en daar vervolgens bijna als een derwisj mee over de dansvloer wervelt. Het is een voorstelling vol beelden en klanken die je niet loslaten nadat het toneellicht is gedoofd en de nu eens welverdiende staande ovatie is uitgeraasd.

Klik voor het volledige programma en meer informatie op flamencobiennale.nl