Zonder verleden geen toekomst Het levenswerk van Felix van Lamsweerde zaterdag 14 augustus, 2021

Felix was weliswaar 87, maar nog altijd actief. Dat hij op 31 juli in Haarlem overleed, kwam daardoor toch nog onverwacht. Zijn leven stond in het teken van de wereldmuziek, lang voordat die term ingeburgerd raakte. Vooral de muziek van India had zijn grote belangstelling en hij was een van de eersten die ervoor zorgden dat muzikanten uit India naar Nederland kwamen om hier concerten te geven.


door Fred Gales

Felix van Lamsweerde was in de woorden van een gezamenlijke vriend 'een uitermate beminnelijke en ouderwets beschaafde man'. Hij werd geboren op 16 november 1934 en overleed onverwacht op 31 juli van dit jaar in Haarlem. Felix had een adellijke titel, baron, maar gebruikte die nooit. Het werd eerder tegen hem gebruikt. Zijn ouders waren beiden beeldend kunstenaars en zijn vader daarnaast nog jurist en griffier. Hij was een telg uit een Gelders bestuurlijk en goed katholiek geslacht; zijn moeder kwam uit een familie van Nijmeegse zeepfabrikanten met een artistieke inslag.
Op 17 juni was hij nog aanwezig in Amsterdam bij de presentatie van het platenlabel Tropos, waar onder meer het album Land of Three Fogs ten doop werd gehouden. Deze veldopnames uit Zuid-Oost Azië behoorden bij uitstek tot de soort muziek waaraan hij zijn leven gewijd had.

Kenner van de Indiase muziek
Felix van Lamsweerde was etnomusicoloog, expert in Indiase muziek en zeker in Nederland een belangrijke verbreider daarvan. Hij was meer dan veertig jaar werkzaam bij het Tropenmuseum, waar hij zorgdroeg voor de collectie geluidsdragers, muziekinstrumenten, de daaraan gerelateerde voorwerpen en het tentoonstellen ervan. Daarnaast maakte hij geluids- en video opnamen, organiseerde concerten en was actief in internationale gremia als de ICTM. Hij speelde verdienstelijk sitar, gaf les in Indiase muziek, schreef artikelen, maakte radio-uitzendingen en verzorgde een hele reeks uitgaven van langspeelplaten en cd’s, zoals die van Nikhil Banerjee en de Dagar Brothers, de door Lyrichord uitgegeven lp Folk Music of India (Orissa), maar ook de vinyluitgaven van het Tropenmuseum met Samo-muziek uit Opper-Volta uit 1971 en Indiaanse liederen uit Suriname met opnamen van de Karaïben van de Marowijne uit 1975, tot nu toe nog altijd de enige uitgave van hun muziek op vinyl.

Ontdekking via de korte golf
Het begon allemaal toen hij noodgedwongen vanwege tuberculose het bed moest houden als veertienjarige in 1948. Zijn enige afleiding bestond toen uit luisteren naar de radio. Op de korte golf vond hij de uitzendingen van All India Radio, het nationale radiostation van het net onafhankelijke land. De muziek van sarangispeler Ram Narayan trof hem diep en leidde tot zijn levenslange fascinatie met de Indiase muziek. Tijdens zijn laatste jaar op het gymnasium kwam hij in contact met Jaap Kunst, Nederlands belangrijkste en internationaal bekendste etnomusicoloog, die hem niet alleen adviseerde om vanwege zijn belangstelling voor Indiase muziek culturele antropologie te gaan studeren, maar hem ook in 1956 aanstelde als zijn student-assistent in het Tropenmuseum, met als opdracht te helpen bij de voorbereiding van colleges, het organiseren van concerten en de administratie van boeken en platen bij te houden. Als zodanig was hij betrokken bij het eerste Nederlandse optreden van Ravi Shankar in 1957 in het Amsterdamse Concertgebouw.

Studieverblijf in India
Via Jaap Kunst kwam Felix ook in contact met Arnold Bake en diens toenmalige assistent Nazir Ali Jairazbhoy, met wie hij een levenslange vriendschap zou delen en die ook prominent aanwezig was bij het afscheidssymposium voor Felix in het Tropenmuseum. Arnold Bake had in India gestudeerd aan het door Rabindranath Tagore opgerichte instituut Santiniketana en in de jaren dertig uitgebreid opnamen gemaakt in het hele subcontinent. In 1949 werd Arnold Bake benoemd als docent Sanskriet en Indiase muziek aan de SOAS (School of Oriental and African Studies) in Londen. Eind 1962 kreeg Felix een beurs voor zes maanden postdoctorale studie aan het SOAS en daarna een Indiase beurs voor 2 jaar studie in dat land. In die periode nam hij veel concerten op van de beste muzikanten uit Noord en Zuid-India. Ook maakte hij samen met Nazir Ali Jairazbhoy in de winter van 1963 en 1964 een reis om veldopnamen te maken. Een deel daarvan werd later (1969) door Lyrichord uitgebracht op het album Folk Music of India (Orissa).

Uitbreiding van de India-collectie
Toen Felix in 1965 terugkeerde uit India, kreeg hij een aanstelling als conservator bij het Tropenmuseum. Tot dan toe had het Tropenmuseum slechts een kleine India-collectie. Felix zorgde met zijn kennis en contacten voor uitbreiding daarvan. Dat begon al tijdens zijn twee jaar durend studieverblijf in India, waarbij hij de opdracht kreeg om tevens muziekinstrumenten en andere voorwerpen te verzamelen voor het Tropenmuseum. Toen hij met pensioen ging, beschikte het museum over een grote en representatieve India-collectie. In 1974 werd in het Tropenmuseum het Soeterijn (later de kleine zaal van het Tropentheater) geopend, een aparte ruimte voor voorstellingen met een eigen professioneel organisatiebureau dat het werk van Felix wat betreft het organiseren van concerten grotendeels overnam, hoewel hij zelf ook doorging met het organiseren van optredens bij hem thuis en in kleine zalen.

De teloorgang van belangrijke collecties
In 1999 ging Felix met pensioen, maar hij bleef een vaak geziene gast bij muzikale en etnomusicologische evenementen. Het onderbrengen van zijn eigen collecties kostte hem hoofdbrekens vanwege de vele afwijzingen door Nederlandse archieven en instellingen. Uiteindelijk bleek de Duitse Georg August Universiteit in Göttingen wel bereid om het India-deel van zijn verzameling op te nemen. Felix moest nog wel meemaken dat de muziekafdeling van het Tropenmuseum opgeheven werd en dat een deel van de audiocollecties van het museum, de papieren, de kaartenbakken en de lp’s maar ook de av-registraties van onder meer concerten, het bezoek van de Dalaï Lama en het afscheid van medewerkers weggegeven werden of door hemzelf gered moesten worden omdat ze anders in de vuilnisbak terecht zouden komen. Op dit moment is er nog slechts één conservator muziekinstrumenten verbonden aan het rijksmuseum die belast is met de zorg voor hun kleine collectie westerse klassieke instrumenten. De ooit talrijke collecties andere muziekinstrumenten zijn verborgen in depots en nergens wordt nog lesgegeven in de bouw en werking van muziekinstrumenten. Ook met de collecties geluidsdragers is het droef gesteld. Nederlandse Audio archieven maken hun collecties nog steeds niet openbaar toegankelijk, hoewel dat technisch heel goed mogelijk is geworden. Zo kunnen de door het Tropenmuseum aan Beeld en Geluid overgedragen originele geluidsopnamen in deze tijd van digitalisatie en internet nog steeds niet door iedereen worden beluisterd. Wij hebben meer dan ooit mensen als Felix van Lamsweerde nodig, mensen die uitdragen dat muziek een basisbehoefte is en dat het daarbij om meer gaat dan alleen hitparades en algoritmes.

 

 

 

 


meer nieuws
Betoverende samenzang in de Amstelkerk
maandag 11 maart, 2024
Soloconcert van Nani Vazana in de Roode Bioscoop
zondag 10 maart, 2024
Plus de Transglobal World Music Chart Top-40
vrijdag 1 maart, 2024
Uitverkochte Cloud Nine zaal op stelten gezet
maandag 19 februari, 2024
In Amsterdam, Utrecht en Den Haag tussen 8 maart en 22 juni 2024
woensdag 14 februari, 2024
Daverend optreden bij De X
maandag 12 februari, 2024
Tref begeleidt balfolk in De Omval
dinsdag 6 februari, 2024
Plus de Transglobal World Music Chart Top-40
donderdag 1 februari, 2024
Een persoonlijke impressie
maandag 29 januari, 2024
Monica Akihary met Boi Akih op Jazz Podium Hot House in Leiden
zaterdag 27 januari, 2024