Zanger en ûdspeler Dhafer Youssef trad donderdagavond met zijn kwartet op in de vrijwel uitverkochte grote zaal van TivoliVredenburg in Utrecht. Voor Ton Maas was het een avond met een lange voorgeschiedenis.

door Ton Maas (tekst en foto’s)

Een zomerse dag in 1999. De telefoon gaat: ‘Hey Ton! It’s Dhafer! I’m in Amsterdam! Can we meet?!’ Stomverbaasd ben ik natuurlijk. Ik heb nog maar kort geleden zijn debuutalbum Malak bejubeld in het blad Ode, dus hoe weet hij wie ik ben en wat mijn telefoonnummer is? Maar dan realiseer ik me dat mijn recensie waarschijnlijk de allereerste was, want dankzij mijn vriendschap met de distributeur van Enja Records had ik al ruim vóór de releasedatum een nog niet gemasterde mix van het album gekregen. En nu is de maker ervan hier! Meteen op de fiets gesprongen richting Amsterdam CS natuurlijk.

Voorstellingsvermogen op de proef gesteld
De man die breed glimlachend op de af stapt in de lobby van het Ibis hotel, me hartelijk omarmt en meteen honderduit begint te keuvelen, doet me in werkelijk geen enkel opzicht denken aan de zanger naar wie ik de afgelopen maanden in ademloze bewondering heb zitten luisteren. Sterker nog: hoezeer ik mijn voorstellingsvermogen ook op de proef stel, ik krijg die twee met geen mogelijkheid bij elkaar. Hoe kan deze keuvelende knuffelbeer de bezitter zijn van die stem die door merg en been gaat?

Ongrijpbaar brokaat van klanken
Het beluisteren van Malak was zo’n enerverende ervaring geweest dat je gerust van een aardverschuiving mag spreken. Om te beginnen was daar die stem, die zowel jubelend als jammerend alle natuurwetten leek te tarten, en dan vooral de zwaartekracht. Met de gratie van een slang kringelt die door de octaven omhoog, naar het sopraanregister en daar nog voorbij. Bovendien was die fabelachtige stem ingebed in een geografisch volstrekt ondefinieerbaar brokaat van klanken, met glansrollen voor contrabassist Renaud Garcia-Fons, trompettist Markus Stockhausen, violist Zoltan Lantos, slagwerker Patrice Héral en vooral gitarist Nguyen Le. Maar het was toch vooral de schrijnende intensiteit van de zang, die me overrompelde en van m’n stuk bracht. En waarvan de sporen nog altijd in mijn trommelvlies gegrift staan.

De gehoorgrens naderend
Een tijd lang hadden we regelmatig contact, maar dat veranderde nadat ik minder lovende woorden had gewijd aan Dhafers twee volgende albums: Electric Sufi en Digital Prophesy. Ook latere albums konden me steeds niet echt bekoren. Dat Dhafer inmiddels doorhad hoe je fluittonen uit je keel kunt persen die de gehoorgrens naderen, deed eerder afbreuk aan mijn bewondering dan omgekeerd.

Mixed blessing
Het afleveren van een regelrecht meesterwerk als debuut is voor een artiest in zekere zin een ‘mixed blessing’. Geweldig natuurlijk, al die uitzinnige recensies, maar wat moet je daarna? Ik kreeg in indruk dat Dhafer zijn debuutalbum eigenlijk niet als zijn eigen creatie beschouwde, maar als iets waarvoor vooral de muzikale helden die hij voor de opnamen had uitgenodigd, verantwoordelijk waren. In plaats van in zijn handen te knijpen over wat hem was toegevallen, leek hij het gevoel te hebben dat hem iets ontnomen was.

Dezelfde man
De man die ik voor het eerst in dik twintig jaar op het podium van de grote zaal van TivoliVredenburg terug zag, was – zo realiseerde ik me opeens – dezelfde die ik destijds in die Amsterdamse hotellobby had ontmoet: een oprechte levensgenieter die niets liever doet dan lekker muziek maken met bevriende muzikanten. Hij ‘doet’ die unieke stem nog af en toe, maar dan toch vooral als kunstje. Alleen het allerlaatste stuk van de voorstelling had nog iets weg van het zo intense, klaaglijk jubelende openingsnummer van Malak. Deze Dhafer dwarrelt het liefst als een rockgitarist tokkelend op zijn ûd over het podium, voortdurend in muzikale dialoog met zijn (overigens voortreffelijke) medespelers en aldoor high fives en vuistjes uitdelend.

Het spel der verwachtingen
Het deed me beseffen dat mijn nogal negatieve indruk van het concert werd veroorzaakt door mijn eigen verwachtingen. Maar in hoeverre? Je probeert als recensent natuurlijk altijd met open oren naar een concert te gaan, maar je eigen geschiedenis breng je onvermijdelijk mee. Ik voelde me gedwongen om daar eens kritisch naar te kijken. Was ik niet bezig om Dhafer te veroordelen tot zijn eerste album, waardoor ik niet open stond voor de andere wegen die hij inmiddels overduidelijk was ingeslagen. Kwam het dáárdoor dat ik me niet getransporteerd voelde? Of was dat gevoel misschien toch terecht, gezien de voorspelbaarheid van veel van de uitgevoerde stukken: breed uitgesponnen groepsimprovisaties zonder veel structuur, afgewisseld met uitgekiende en messcherp uitgevoerde breaks die door Youssef steevast met opgestoken vingers (twee, een...) werden ingeleid?

Glansrol voor trompettist Mario Rom
Op detailniveau was het allemaal dik voorelkaar. Dit zijn natuurlijk voortreffelijke muzikanten en als solist kreeg iedereen volop tijd en ruimte om te schitteren. Vooral trompettist Mario Rom maakte diepe indruk met zijn vlammende en soms grillige solo’s. Maar zoomde je uit, dan bleken de muzikale ideeën schaars en werden ze bovendien vaak nodeloos lang uitgemolken.

Respectvol
Wat me wel oprecht deugd deed, was om te zien hoe respectvol Dhafer ondanks zijn inmiddels verworven supersterstatus omging met zijn muzikanten. Die werden zo omstandig en liefdevol aan het publiek voorgesteld als je maar zelden ziet. Aan het enthousiasme en de overgave waarmee werd gemusiceerd, was ook niets geveinsd, integendeel. Ik zal alleen moeten accepteren dat het míjn muziek niet (meer) is.