Rokia Traoré zit in een vreselijk dillemma

Rokia Traoré zit in een vreselijk dillemma Haar gevangenschap gaat over veel meer dan voogdijschap zaterdag 4 april, 2020

De grote Malinese vedette Rokia Traoré vecht een strijd uit met haar voormalige partner over het recht om haar kind bij zich te houden. Maar het gaat over veel meer dan voogdijschap.

door Bram Posthumus, in Bamako

‘De liedjes van Rokia gaan over allerlei cruciale momenten in mijn leven. Toen ik nog heel jong was ruzieden mijn ouders vaak en dan zette ik thuis haar nummer Mouneïssa op en draaide het eindeloos. Dat bracht me troost. Gelukkig zijn mijn ouders nooit gescheiden.’ Een herinnering van Dia Sacko, een onvermoeibare promotor van kunst en muziek uit Mali. Ze komt in dit verhaal nog een paar keer aan het woord.

Diplomatiek paspoort
De artistieke wereld in Mali reageerde geschokt toen bekend werd, op de ochtend van 10 maart, dat Rokia Traoré vastzat in een Franse gevangenis. Hoe was dat mogelijk? Ze was de avond daarvoor aan boord gegaan van een Air France toestel, met een stop in Parijs en uiteindelijke bestemming Brussel. Ze reisde bovendien op een Malinees diplomatiek paspoort, wat de arresterende agenten van geen belang vonden. Ze kwam terecht in de vrouwenafdeling van Europa’s grootste gevangenis, die van Fleury-Mérogis, nabij Parijs. Al heel snel kwamen er petities en vragen om haar vrijlating – en niet van de minsten: Youssou Ndour en Angelique Kidjo voegden er hun stemmen bij.

Relatie
Weinigen bleken op de hoogte van het feit dat zich tussen haar en haar voormalige partner Jan Goossens een conflict had ontwikkeld over de voogdij van hun dochter, vijf jaar oud. Goossens is een bekende Belgische theaterpersoonlijkheid die sinds 2015 ook het moderne dans- en kunstfestival van Marseille leidt. Ze hadden een relatie die in de zomer van 2018 op de klippen liep. Traoré zou in Brussel een zitting bijwonen die om het toewijzen van dat voogdijschap ging. Een Malinese rechter heeft haar het voogdijschap gegeven met bezoekrecht; een Belgische rechter heeft hetzelfde gedaan maar dan voor de andere partij.

Maar waar woonde hun dochter nu precies? In Brussel sinds haar geboorte in maart 2015, schrijven drie van Goossens’ advocaten in een stuk dat verscheen in de Franse krant Libération op 20 maart. Bij mij in Bamako, heeft Traoré bij diverse gelegenheden aangegeven. Ze voegt daaraan toe dat het Franse consulaat sinds 2015 weet dat ze in de Malinese hoofdstad woont en dat haar 14 jaar oude zoon sinds 2016 ingeschreven staat in het Frans Lyceum in Bamako. Dat weet de Belgische justitie, zegt ze, want ik heb de bewijsdocumenten gestuurd.

‘Mijn hele generatie is met haar songs opgegroeid’, zegt Dia Sacko. ‘Rokia…dat zijn wij. Ze is die jonge, zelfstandige, geëmancipeerde vrouw die zingt over wat belangrijk voor haar is. Die aan de jeugd van Mali, vooral aan de meisjes, vertelt dat ze sterk moeten zijn en van niemand afhankelijk. Maar tegelijkertijd respecteert ze onze cultuur en tradities. Ze is, om het zo maar eens te zeggen, onze Nationale Oudere Zus!’

Arrestatiebevel
Op een persconferentie in Bamako, vier dagen na de gevangenneming van Traoré, legt een van haar Malinese advocaten uit dat het nooit de bedoeling van de familie is geweest om met deze geschiedenis naar buiten te komen maar dat de zaak nu op de spits gedreven is. Want, zo liet hij weten, sinds de Belgische justitie op 31 oktober een internationaal arrestatiebevel tegen haar uitvaardigde wegens kinderontvoering is dit nu al de derde keer dat ze opgepakt is. Bij de twee voorgaande keren (in Dakar en Parijs) liep het met een sisser af maar dit keer lijkt het menens. Daarbij komt dat er sterke vermoedens bestaan dat de vader – de advocaat drukt zich voorzichtig uit – ‘oneerbare dingen heeft gedaan’, zaken die volgens hem door de Belgische autoriteiten worden genegeerd. De advocaten van Goossens stellen dat die beschuldigingen van incestueuze handelingen ongegrond zijn. Traoré zette in april 2019 de beschuldigingen jegens haar ex om in formele aanklachten in België, Frankrijk en Mali nadat haar dochter erover begonnen was.

Van drie verschillende kanten werd me in Bamako te verstaan gegeven dat het bezoekrecht van de vader nooit een probleem was en dat hij regelmatig in Bamako langskwam, op kosten van zijn ex. Tot maart 2019.

‘Mijn relatie met Rokia,’ zegt Dia Sacko, ‘is altijd via liedjes gegaan. Ik noemde al Mouneïssa maar er is ook Mariama, een lied over de dood. Dat kwam ook weer op zo’n belangrijk moment voor mij, toen mijn vader overleed. Ook dat lied heeft me ontzettend veel troost gebracht. Mijn vader was leraar Frans en een van zijn leerlingen…was Rokia. Maar ik ken haar dus niet persoonlijk, wel haar jongere zus, Naba, die ook in Bamako woont.’

Rechten van het kind
Naba voert vanuit huis via Facebook en met interviews campagne voor de definitieve bevrijding van haar oudere zus, die op 25 maart eindelijk de gevangenis mocht verlaten. Over haar gezondheidstoestand weten we niets, alleen dat ze bij vrijlating al veertien dagen in hongerstaking was uit protest tegen wat ze de schending van haar rechten en die van haar kinderen noemt. De zittingsdatum in België is vanwege de coronacrisis onduidelijk. Dat schiet niet op. Om de druk op te voeren gaf Traoré op de laatste dag van maart een flink hardere verklaring uit, waarin ze onder meer zegt dat de Belgische justitie lak heeft aan de soevereiniteit van Afrikaanse landen en zich niets gelegen laat liggen aan rechterlijke uitspraken gedaan in die landen. Dit ging natuurlijk over dat voogdijschap, toegewezen in Mali. Ze stelt ook vast dat het internationale arrestatiebevel is gebaseerd op een leugen – er is geen enkel kind ontvoerd – en dat de Belgische justitie duidelijk geen boodschap heeft aan de rechten van het kind.

Dat wijst op andere mechanismen die bewust of onbewust een rol spelen en die verschillende groepen en individuen in het licht hebben gezet. Een blogster die in Mali publiceert onder de naam Awa, noemde het beestje bij de naam: ‘We staan in het internationale recht niet op gelijk niveau.’ Ze vroeg zich af of dit soort extreme acties (de gevangenneming) ook waren toegepast als het iemand uit een, laten we zeggen, ontwikkeld land had betroffen. Awa denkt van niet en concludeert: ‘Onder deze geschiedenis verschuilt zich dus een andere, namelijk die van racisme.’

Frontale aanval
Een Belgische pressiegroep van alleenstaande moeders is het met Awa eens. Ook zij voeren actie en stellen dat het geval van Rokia Traoré staat voor soortgelijke gevallen waarbij de niet-Europese ouder, vaak de moeder, in vrijwel alle gevallen aan het kortste eind trekt. De Senegalese schrijver en econoom en Felwine Sarr is het meest expliciet in zijn vaststelling. De boodschap van de Belgische justitie, zegt hij, is deze: je mag dan best een internationaal vermaarde artiest zijn maar op het moment dat je mot hebt met iemand van ons ben je weer gewoon een Afrikaanse en dan wijzen we je weer even op je plaats. Of heb je ooit een Belgische megaster in een Malinese cel gesmeten zien worden? De vraag stellen is hem beantwoorden.

‘Voor mij, voor ons,’ zegt Dia Sacko, ‘is deze hele affaire een frontale aanval op mijn land, het erfgoed van mijn land, een aanval op een ambassadeur van mijn land, en een aanval op een symbool van de jeugd van mijn land.’ Zo dacht de Malinese regering er ook over. Ongetwijfeld ‘not amused’ omdat een Franse agent het Malinees diplomatiek paspoort betitelde als waardeloos schaarde de minister van Buitenlandse Zaken Tiébilé Dramé zich aan de kant van van Mali’s internationale ster. De positie aan Malinese kant is deze: dat internationale arrestatiebevel moet van tafel en de beschuldigingen tegenover haar ex moeten serieus worden onderzocht.

Kind of carrière
Heeft dat kans van slagen? De geschiedenis staat niet aan de kant van de artiest, die zelf haar dilemma scherp neerzet: ik kan òf mijn kind afstaan en niet weten of, wanneer en in welke toestand ik haar weer te zien krijg òf ik kan bij mijn dochter in Bamako blijven maar dan kan ik mijn carrière vaarwel zeggen. Een gezamenlijke oplossing lijkt op dit moment onmogelijk. De hoop, in Mali althans, is vooral gericht op de Belgen die haar willen hebben en de Fransen die haar vasthouden. Boubacar Bocoum is administrateur bij het culturele centrum dat Rokia Traoré heeft gecreëerd in Bamako: La Passerelle. Hij vat het zo samen: ‘Ik durf te geloven dat zowel Frankrijk als België bij zinnen komen. Maar als we Rokia’s vrijlating niet krijgen, dan zullen zowel België als Frankrijk van ons horen. Binnen wat wettelijk toegestaan is zullen we gedaan krijgen dat ook onze rechten worden gerespecteerd.’

Rokia Traoré in de Mixed Media Lounge, Music Meeting 2009