door René van Peer

Afrika blijft een ware muzikale goudmijn. Enkele jaren terug groeiden heruitgaven van albums uit de jaren zestig en zeventig uit tot een vloedgolf die nog steeds niet is uitgewoed. Dankzij de inspanningen van Crammed Discs en zijn producer Vincent Kenis is 'Congotronics', de albums en bands met muziek die op versterkte zelfgebouwde instrumenten gespeeld wordt, wereldwijd een begrip geworden.

DRC Music, het meest recente project van de veelzijdige Damon Albarn, is daarin een nieuwe ontwikkeling. Het is een collectief van producers uit hiphop- en dancecircuits dat op zijn initiatief voor vijf dagen naar de Congolese hoofdstad Kinshasa trok om lokale muzikanten op te nemen. Het resultaat is Kinshasa One Two, dat in september werd uitgebracht als download. Begin november volgen uitgaven op cd en vinyl. De opbrengsten komen ten goede aan ontwikkelingsprojecten van de internationale hulporganisatie Oxfam.

Muzikale trip
Kinshasa One Two is een uitzonderlijke muzikale trip geworden, waarin akoestische opnamen en elektronische effecten organisch verstrengeld zijn. Vaak is rumoer uit de omgeving hoorbaar. Digitale en akoestische klanken zijn soms nauwelijks van elkaar te onderscheiden. Een uniek project, benadrukt de Londense drummer en producer Remi Kabaka. Hij is vanaf het begin betrokken bij Albarns half-fictieve band Gorillaz, en doet met hem de organisatie van Africa Express, een serie concerten waarin Afrikaanse en westerse muzikanten het podium delen.

'Er is een groot verschil tussen Africa Express en DRC Music', zegt Kabaka. 'De omstandigheden waaronder we Kinshasa One Two gemaakt hebben, waren voor ieder van ons een nieuwe ervaring. In Africa Express halen we Afrikanen naar Europa, en jammen we met hen. Zelf had ik als drummer al eerder in Congo met Congolese muzikanten gespeeld. Dat was prachtig. Maar nu hadden we onszelf de opdracht gesteld om daar met jonge producers in korte tijd en met beperkte middelen opnamen te maken, en terug te komen met een album.'

Zelfgebouwde instrumenten
'Normaal gesproken komen Afrikaanse muzikanten híerheen om hun albums op te nemen. Daar krijgen ze ruim de tijd voor, en in de post-productie worden dingen gladgestreken. Er wordt het een en ander aan toegevoegd. Dat is op zich prima, maar toch mis je iets. Als je in Afrika bent, heeft de muziek een heel andere kwaliteit. De intensiteit, de emotionele lading is anders. De vochtige hitte en het telkens uitvallen van de stroom bepalen de manier waarop je kunt werken.

'Belangrijker voor ons als producers is dat de mensen op eigen instrumenten spelen. Ze kunnen geen gitaar of keyboard kopen, dus moeten ze zelf instrumenten bouwen om die klanken te produceren. Daardoor krijg je handgemaakte klanken die volstrekt afwijken van wat je kent, en die je in de studio ook niet zomaar uit je apparatuur haalt. Wij zijn muziekschatgravers die naar goud zoeken. Dáár krijg je het zo aangeboden.'

Duizelingwekkend, puur genot
Het voorwerk was gedaan door Renaud Barret en Florent de la Tullaye, de makers van de film over Staff Benda Bilili. Door hun contacten in de muziekscene van Kinshasa en omgeving wisten ze het nieuws over dit opnameproject snel te verbreiden. Van heinde en verre kwamen de muzikanten in grote aantallen naar de plek waar de opnamen plaatsvonden, het Franse Cultureel Instituut.

'Elke ochtend als we daar aankwamen waren mensen, soms wel vijftig, al aan het musiceren', vertelt Kabaka. 'Daar konden ze moeiteloos uren mee doorgaan. Wij liepen rond als klankjagers, die uit een veelkleurig veld prachtige geluiden plukten. We konden kiezen uit duizend kleuren. Als producers hebben we altijd opnameapparatuur bij ons, we zijn steeds gespitst op bijzondere geluiden die we willen vastleggen. Het was duizelingwekkend, puur genot: alsof je als voetballer mocht meespelen met het Braziliaans elftal. En we hebben maar een fractie gehoord van wat er is. Dat land is zo groot, het is één oerwoud van geluid.'

Congotronics
De manier waarop de verschillende tracks tot stand kwamen was voor iedereen nieuw. Doel was niet om zomaar muziek op te nemen. 'Er zijn al genoeg labels die dat uitstekend doen', stelt Kabaka. 'Of ze nu veldopnamen van traditionele Afrikaanse muziek uitbrengen of in de studio bijgewerkte afrorock. Voor ons was het een cultureel experiment, een manier om met de muzikanten te communiceren.

'Hun instrumenten hebben een timbre dat elektronisch en machinaal aandoet. Dat is Congotronics, het geluid van de toekomst. Je hoort dat overal in Afrika. De Nigeriaanse fuji lijkt sterk op techno uit Detroit. Zuid-Afrikaanse house is nauwelijks te onderscheiden van dance uit Berlijn. Maar ze worden beide zonder elektronica gemaakt. Mensen creëren deze geluiden uit noodzaak: ze hebben slechts beperkt toegang tot energie.'

Directe interactie
'Wij gingen uit van het principe dat we moesten werken met wat we mee konden sjouwen. Nu kun je op een laptop al heel wat, maar het ging erom dat we ter plekke met het materiaal zouden spelen, in een directe interactie met de muzikanten. Onmiddellijk ingaan op wat er te horen is – zoals een sinusgolf onder een rapper zetten. Je merkt dat het een taal zonder woorden is die iedereen begrijpt.

'Het feit dat we de muzikanten persoonlijk leerden kennen, verdiepte de ervaring, en daarmee de muziek. We hadden al besloten dat we als collectief zouden opereren, ons bescheiden opstellen. Dus geen zelfpromotie. Alleen dan sta je open voor een ontdekkingsreis als deze. Het gaat ook niet om ons, maar om het ondersteunen van Oxfam.'

Een wereld van verschil
Het verschil tussen de luxe die Kabaka in Londen gewend is en de omstandigheden waaronder muzikanten in Kinshasa moeten werken heeft hem een andere kijk gegeven op zijn activiteiten in de muziek. 'Je krijgt een ander perspectief', zegt hij bedachtzaam. 'Wat zou ik willen opofferen om muzikant te zijn? Híer kun je binnen een paar weken overstappen van fluit naar gitaar, of computer. Je kunt ze zo kopen. Als je dáár gitaar wilt spelen, moet je er een bouwen. Daar ben je weken mee bezig. Maar als je dat gedaan hebt, speel je ook je hele leven gitaar. Dat is toewijding. Ze doen dat naast een baan. Als ze opstaan, moeten ze eerst een vuur bouwen. Wanneer ik thuis wakker word, druk ik op een knop en heb ik toegang tot de hele wereld.

'Voor hen is muziek net zo belangrijk als water. Het is een taal die iedereen spreekt, samen muziek maken heeft dezelfde functie als even bijkletsen, nieuwtjes uitwisselen. Het is onzinnig om muziek op een voetstuk te zetten, zoals bij ons gebeurt. Iedereen doet het, en sommigen zijn beter dan anderen. Maar ze zeggen niet: kijk eens, ik kan muziek maken. Je gaat er toch ook niet prat op dat je kunt lopen?'

Bekijk hier de indrukwekkende trailer van Kinshasa One Two.