Win tickets voor FELA! de musical in Carré
MixedWorldMusic geeft 5 x 2 kaarten weg voor de matineevoorstelling van FELA! aanstaande zaterdagmiddag 11 juni, 14.00 uur in Carré Amsterdam. Wees er snel bij! Stuur een mail naar info@mixedworldmusic.com en vermeld in onderwrp FELA! Vergeet niet je emailadres en mobiel nummer te vermelden. We brengen je vrijdag 10 juni eindedag op de hoogte.

Bekijk sneak peaks van de musical Fela! op ons YouTube-kanaal, evenals footage van live-video's van Fela Kuti zelf, plus een documentaire over zijn leven. Klik hier.

Luister hier naar The Fela Original of Fela! On Broadway en naar de beste albums van Fela Kuti zelf.

door Jane Cornwell
vertaling en bewerking: MixedWorldMusic.com

Zijn band Africa 70 staat al uren te spelen. Met een dwingende mix van jazz, funk, Ghanese highlife en traditionele Yoruba-ritmes leggen de muzikanten een stevig fundament voor hun in strakke broek gehulde bandleider. De kopersectie schettert en ineens komt hij het podium op, geflankeerd door een paar maracasspelers, zijn gezicht wit geschminkt. Wervelende spotlights onthullen vrouwen die dansen in kooien.

De nummers zijn opzwepend, geëngageerd en vaak langer dan twintig minuten. Als een ware showman speelt Kuti de hoofdrolspelers – een corrupte overheidsfunctionaris, een geestdode soldaat – van elk nummer. Tussen de sets in houdt hij lange yabis (satirische preken) over de hopeloze staat waar Nigeria zich in bevindt, met een joint van trompetformaat tussen zijn vingers, een saxofoon hangend om zijn pezige nek.

Afrika Shrine
Als componist, zanger, bandleider en doorn in het oog van de militaire heersers van Afrika’s volkrijkste land, wendde Fela Anikulapo Kuti de kracht van de muziek aan als wapen. Zijn concerten in de Afrika Shrine, de nachtclub die gebouwd was op het Kalakuta-woonerf waar zijn familie en bandleden huisden, bleven vlammen tot de zon op kwam.

Dertig jaar later. We knippen naar het Eugene O’Neill Theatre in New York waar het tienkoppige afrobeatensemble Antibalas staat te jammen terwijl het publiek binnenloopt, als opener voor circusdirecteur ‘Kuti’ en zijn ensemble van billenschuddende danseressen. Met zijn videoprojecties en andere versieringen is dit de Shrine zoals verbeeld door Broadway, of beter gezegd, door de visionaire Amerikaan van Afrikaanse afkomst, de choreograaf Bill T. Jones. Decennia na dato gaat cultheld Fela Kuti dan eindelijk mainstream.

Sahr Ngaujah
Wie had ooit gedacht dat het leven van Fela Kuti een sensationeel en meermalen prijswinnend biografisch drama-slash-muziektheatervoorstelling zou worden in New York? Voor de massa’s diehard Fela-fans klonk een musical over zijn leven – op papier – als overmoed. Dat gold zelfs voor de man die Kuti vanaf het begin heeft gespeeld: Sahr Ngaujah.

‘Broadway was het laatste waar we aan dachten toen we vier, vijf jaar geleden begonnen te brainstormen’, zegt Ngaujah. ‘We wilden een nieuw soort show creëren voor een heel divers publiek. We dachten eraan om drie Fela’s te hebben: dansende Fela, politieke Fela en Fela in het hiernamaals, die heen en weer ging in de tijd. We hadden heel veel ideeën, maar geen ervan had met Broadway te maken.’

Broadway
Musical FELA! is zo non-lineair en gelaagd als de afrobeat die Kuti schiep. In de avant-gardehanden van Jones en Ngaujah (die de titelrol deelt met de Britse acteur Rolan Bell) wordt het stereotype van de militante Afrikaan overstegen en ontstaat een genuanceerde interpretatie van een man die zowel bekritiseerd als geprezen werd. Ngaujah trekt alles uit de kast – van de babyblauwe jumpsuit tot de Speedozwembroek – om Fela te worden: dansend, zingend, klimmend, springend, nepsaxofoon spelend, en nep-igbo (Indiase hennep) rokend. En net zo strak in z’n vel als Fela.

Off-Broadway ging FELA! in september 2008 in première en de show oogstte sindsdien niets dan prijzen en lof. De betrokkenheid van twee topproducers – die geen van beiden ooit in een Broadwayshow hadden geïnvesteerd – heeft ook geen kwaad gedaan: ‘De passie, de pijn, de kracht’, zucht Shawn ‘Jay-Z’ Carter tijdens de premièreavond van de show op Broadway in november 2009. ‘Zijn leven was een hele natie tot inspiratie’, beweren Will and Jada Pinkett Smith. Aanwezige beroemdheden zijn al even uitgesproken: ‘De beste show die er ooit is geweest en die er ooit zal zijn’, dweept Alicia Keys. ‘Deze show is een blijvertje’, vindt Sting. Kuti draait zich nog om in z’n graf.

Kalakuta Republic
Het verhaal ontwikkelt zich rond een van de meest cruciale gebeurtenissen in Kuti’s leven. Na het uitbrengen van Zombie, het album dat zijn metaforische pijlen op de Nigeriaanse militaire machthebbers richt, werd Kalakuta Republic door zo’n duizend soldaten bestormd, die – volgens Kuti zelf – wild om zich heen schoten en flinke klappen uitdeelden, en die zijn 78-jarige moeder, de feministische activiste Funmilayo Ransome-Kuti, van één hoog uit het raam gooiden – zij kwam haar verwondingen niet meer te boven –, waarna ze de compound met de grond gelijkmaakten. Na zo’n tweehonderd keer gearresteerd te zijn geweest, geslagen en gemarteld, vraagt FELA!’s Fela zich af of hij misschien voor het Nigeriaanse presidentschap moet gaan (wat Kuti inderdaad twee keer deed) of de handdoek maar in de ring moet gooien.

‘Ik zie Fela als een nieuw archetype van een nieuwe mythologie, of als een heel oud archetype in een nieuw jasje’, zegt Ngaujah, wiens vertolking hem een stapel awards heeft opgeleverd, inclusief een Obie (Off-Broadway Theater Award) in 2009 en een Tony voor beste mannelijke musicalhoofdrol in 2010. Ngaujah zingt bijna alle belangrijke songs zelf, waaronder Everything Scatter, een uithaal naar Nigeria’s militaire leiders, Lover, een ode aan Sandra Smith (tegenwoordig ‘Izsadore’), die Kuti deed kennismaken met de ideologieën van de Black Power-beweging, en de song Zombie, het nummer over het zonder meer opvolgen van bevelen dat leidde tot de moord op zijn moeder.

Show met grote thema’s
De show behandelt grote thema’s. Bill T. Jones vergelijkt Nigeria met een vergaarbak: ‘Als je goed naar Nigeria kijkt, zie je alle problemen die de mensheid kwellen langskomen. Overpopulatie. Ziekte. Corruptie. De teloorgang van normen en waarden. Het is een goede plek om van uit te gaan als we ons de vraag stellen hoe we er nu eigenlijk vandaag de dag voorstaan.’

Ook Kuti zelf wordt niet mooier voorgesteld dan hij was: vooral zijn opgeblazen ego en denigrerende houding tegenover vrouwen moeten het ontgelden. ‘We hebben het natuurlijk over een popster, een beroemdheid’, zegt Ngaujah, ‘een man waarvan wel beweerd wordt dat hij aan de basis stond van de Afrikaanse punk, die opgroeide in een huishouden van alleen vrouwen en wiens moeder vooropliep in de Nigeriaanse vrouwenbeweging. Dus toen hij met al zijn achtergrondzangeressen tegelijk in het huwelijk trad – 27 om precies te zijn – was het omdat ze allemaal (op een na) uit polygame families afkomstig waren en hun ‘eer’ in het geding was. Hij was inderdaad een vat vol tegenstrijdigheden. Maar ja, wie niet…’

Afrikaanse Hair
Dit alles zijnde als het is, FELA! is een ongelooflijk feest. Amerikaanse kritieken bejubelen de show als de Afrikaanse Hair, als een tot leven gekomen fabel ofwel als een grootse levensles. Ook Kuti’s oudste zoon Femi en zijn jongste Seun, beiden bekend van hun eigen internationale carrière met hun respectievelijke bands, gaven van hun goedkeuring blijk. Ngaujah: ‘Femi kwam na de première met tranen in zijn ogen het podium op en zei dat het stuk hem ontzettend had aangegrepen en ook de manier waarop het de erfenis en ideeën van Fela levend hield.’

Femi Kuti vond de show blijkbaar zo goed dat hij de producenten overhaalde naar Lagos te komen, waar de musical april dit jaar een week lang in het Expo Center stond. Ook Azië en Australië staan inmiddels op de rol. Een belletje naar Lagos bevestigt Femi’s goedkeuring. ‘De musical is goed’, zegt hij met zijn honingzoete, lage stem. ‘De show zou niet op Broadway staan als hij niet goed was. Hij doet recht aan mijn vader. En ik vind het geweldig dat mensen nu beginnen te begrijpen wat er gaande was in de jaren zeventig in Nigeria, en wat er nog steeds aan de hand is in Afrika.’

Pidgin Engels
Natuurlijk zijn er beperkingen, gezien het feit dat FELA! nu eenmaal geen film is maar een theaterstuk (een biopic over Fela Kuti, onder regie van Steve McQueen is momenteel in de maak bij Focus Features). ‘Tegen Amerikanen kan je niet praten zoals een Nigeriaan praat’, zegt Femi over FELA!, waarin de songs in pidgin Engels boventitels hebben. ‘Dit is een show die begrijpelijk is gemaakt voor westerse ogen. Maar iedereen die naar de musical gaat zonder voorkennis over Fela, zal nieuwsgierig naar meer uit de voorstelling komen. Die wil meer te weten komen over de man, zijn muziek en het land Nigeria.’

FELA! is echter geen gemiddelde musical, net zoals Ngaujah niet een gemiddelde hoofdrolspeler is. Hij is de zoon van een voormalig dj die Ngaujah’s moeder ontmoette toen ze in Afrika aan het werk was als zanglerares. De intense en spraakzame Ngaujah groeide op in Atlanta, waar hij zong, danste en acteerde in een jongerengroep. Van zijn vader nam hij de liefde voor de afrobeat over: ‘Dat gaf ons een sterke band: hij liet me zien hoe Fela taal gebruikte om dubbele betekenissen aan een tekst te geven, een voor westerse oren, en een voor Afrikaanse. Mijn vader wilde dat ik dokter of bankier zou worden, maar ik heb hem duidelijk gemaakt dat ik wilde acteren, maar ook zingen, en regisseren, en nog veel meer. Ik wilde alles kunnen doen.’

Sahr Ngaujah, van Sierraleonese afkomst, verhuisde in 2001 van Atlanta naar Amsterdam en bouwde in Nederland een regisseurscarrière op. ‘Ik hoop dat we met deze voorstelling een situatie gecreëerd hebben waarin publiek dat afkomstig is uit diverse bevolkingsgroepen en interesses bijeenkomt en dit unieke fenomeen Fela waardeert.’ Een goed gedoseerde pauze volgt. ‘Je begrijpt wel wat ik bedoel, hè? Net als ten tijde van Fela het geval was.’

Voorstellingen
FELA! van 9 tot en met 24 juni in Carré, Amsterdam. In totaal 19 voorstellingen. Zie hier alle data en meer info.

Met toestemming vertaald uit Songlines magazine, nov/dec 2010 (#72) - www.songlines.co.uk