Van 24 tot en met 27 maart vond in Ubud op het eiland Bali de allereerste Indonesian Music Expo (IMEX) plaats. Tijdens dit showcase festival kon een groot aantal muzikanten vanuit vrijwel de gehele archipel zich presenteren aan het toegestroomde publiek, maar toch vooral aan een zevental speciaal uitgenodigde gasten: festivalprogrammeurs en journalisten uit Japan, Korea, Canada, Spanje, Duitsland, de VS en Nederland. Ton Maas was van de partij voor mixedworldmusic.com.

door Ton Maas (tekst en foto’s)

Zo aan het einde van de regentijd is het in Ubud drukkend heet. De meeste activiteiten van de IMEX zijn dan ook gepland in de ochtend en vanaf vijf uur ’s middags. In Club Betelnut, waar de paneldiscussies en de late avondsessies plaatsvinden, is helaas geen airco. Wel een enorme industriële ventilator, waarvan de inlaat regelmatig wordt voorzien van een forse schep verse ijsblokjes uit de vriezer. Zo blijft de temperatuur toch nog enigszins draaglijk. Maar het hoofdpodium is in de open lucht, op de binnenplaats van Museum Puri Lukasan, een voormalig tempelcomplex in het centrum van Ubud. Bij aanvang van de concerten – tegen het vallen van de avond - is het daar toch nog knap heet.

Eindelijk ondersteuning vanuit de overheid
Organisator Franki Raden heeft zich tien jaar lang ingezet voor de realisatie van deze droom. De laatste hindernis was uiteraard de coronapandemie, maar in de beginjaren was er ook veel politieke onwil. Gelukkig waait er vanuit Jakarta inmiddels een andere wind, zoals bleek uit het hoge bezoek bij de officiële opening van de IMEX. Hilmar Farid, sinds enkele jaren directeur-generaal bij het Ministerie van Onderwijs en Cultuur, was daarvoor speciaal naar Bali afgereisd. Zonder zijn bemoeienis was de financiering van de IMEX zeker niet rond gekomen.

‘Blijf trouw aan jezelf’
Een vergissing die heel wat artiesten hier begaan, is dat ze hun muziek in een nadrukkelijk westers jasje steken. In eigenland lijken ze er vaak succes mee te hebben, maar voor de gewenste internationale doorbraak vormt het eerder een belemmering. Niet voor niets opende Umair Jaffar, directeur van het Small World Festival in Toronto en zelf van Pakistaanse komaf, de eerste paneldiscussie met misschien wel de belangrijkste opmerking van het hele evenement: ‘Blijf trouw aan jezelf. Don’t change to please others. Your identity is your unique selling point!’

Hoekige vierkwarts en rock-clichés
Een groep als Sambasunda, die al heel wat jaartjes meedraait en twintig jaar geleden een indrukwekkend optreden gaf tijdens de Music Meeting in Nijmegen, trad in Ubud aan met een jongere generatie muzikanten. Van de verleidelijk kronkelende grooves van de jaipong uit Sunda (West-Java), ooit het handelsmerk van de groep, was nauwelijks nog iets te horen. In plaats daarvan hoekige rockritmes die tot overmaat waren gelardeerd met een onafgebroken trits rock-clichés uit de elektrische gitaren. De zangeres van de groep deed nog haar uiterste best om iets van de fraaie melismatiek van de traditie te laten doorschemeren, maar daarmee bleef ze helaas een roepende in de artistieke woestijn.

Geslaagde mix
Heel wat geslaagder waren de optredens van Marinuz Kevin, een hip hop artiest uit Oost-Nusa Tenggara. Ook hier uiteraard westerse ritmes, maar met melodieën die duidelijk waren geënt op de lokale traditie, aanstekelijk gepresenteerd met perfect uitgevoerde imperfectie in de choreografie (ogenschijnlijk spontaan en rommelig maar tot in de puntjes uitgekiend) en met alle bandleden gestoken in fraaie combinaties van hip met traditioneel. Bovendien wist Marinuz met zijn openhartige en persoonlijke teksten (veelal in het Engels) de nodige harten te beroeren.

Vorm boven inhoud
Met de vorm zat het bij de meeste acts eigenlijk behoorlijk goed. Over aankleding en presentatie was overduidelijk goed nagedacht. En ook de individuele kwaliteit op zowel vocaal als instrumentaal gebied was in vrijwel alle gevallen hoog. Toch bleef bij enkele groepen het gevoel hangen dat de hang naar perfectie een gemis aan inhoud moest compenseren.

Gamelan maar dan anders
Een sterk punt in de programmering was dat er niet zwaar werd geleund op de overbekende gamelantraditie. De bekendste representanten daarvan ontbraken zelfs geheel. De enige onversneden gamelan was afkomstig van een onverwachte plek: ook op Lombok blijkt namelijk een gamelantraditie te bestaan, die het eiland te danken heeft aan de periode waarin Lombok onder Balinese heerschappij stond. Tijdens de officiële opening in Taman Dedari, een sjiek resort dat tot voor kort tot het paleis van de koning van Ubud behoorde, was het aan Jegog Suar Agung met hun spectaculaire bamboepercussie om de eer van Bali als gamelaneiland hoog te houden.

Afwisselend intens en lichtvoetig
Al even verrassend en sterk was het optreden van de groep Kande uit Atjeh, geleid door zanger Raffi. Hun opzwepende muziek met steeds extatischer uithalen van de leadvocalist deed sterk denken aan de qawwali van soefi beoefenaars uit Pakistan. Tingkilan Kotaraja uit het zuiden van Kalimantan bracht een lokaal getinte variant van de in heel Indonesië populaire keroncong (krontjong), een genre dat nog altijd duidelijk hoorbare sporen van de eerste koloniale overheersing door de Portugezen bevat. Ondanks de hoofddoekjes bij de dames werd er op het toneel openlijk en schalks geflirt tussen de twee vocalisten van de groep.

Pan-Indonesische ambitie
Het Ino Ensemble, dat tijdens het openingsgala de aftrap mocht verzorgen, is een initiatief van IMEX-oprichter en programmeur Franki Raden. Het repertoire van de groep bestaat uit originele composities van Raden op basis van genres en stijlen uit alle uithoeken van de enorme archipel. Bij iets dat van overal komt, ligt ‘nergens’ gevaarlijk dicht om de hoek, en dat is ook de voornaamste makke van dit ambitieuze project. Maar het moet gezegd: het optreden van Ino was ook de enige gelegenheid waarbij het loom wiegende ritme van de jaipong goed uit de verf kwam.

Geworteld in traditie
Hoogtepunten van de IMEX 2022 waren uiteindelijk de optredens van artiesten van wie de muziek nog altijd diep geworteld is in de lokale traditie. Bij Music of Karo uit het noorden van Sumatra was goed te horen dat de slagwerkers niet in volstrekt isolement zijn opgegroeid en naar westerse popmuziek hebben geluisterd. Maar die subtiele verandering is eerder organisch dan opzettelijk en maakt juist duidelijk dat we te maken hebben met een levende traditie.

Sensatie uit Sulawesi
Heel indringend was ook het optreden van Dadendate uit het binnenland van Sulawesi. Het repertoire van dit bijzondere drietal bestaat eigenlijk uit slechts één lied, waarvan de tekst tijdens de uitvoering ontstaat. Het is een verhalende traditie die ontstaan zou zijn in het mythische koninkrijk Sindue en die enigzins vergelijkbaar is met die van de Europese troubadours. De zangeres wordt begeleid op een klein luitachtig instrument en een ogenschijnlijk simpele fluit. Wie echter aandachtig luistert, zal zich na een tijdje afvragen wanneer die fluitist eigenlijk adem haalt, want er komt onafgebroken geluid uit zijn instrument. Dat kan alleen met behulp van een speciale techniek die circular breathing wordt genoemd. Bij de meeste beoefenaren daarvan is goed te zien hoe daarbij de wangzakken opbollen omdat de mondholte als een soort doedelzak wordt gebruikt. Bij deze muzikant is de techniek zo verfijnd dat aan de wangen vrijwel niets te zien is. Echt onwaarschijnlijk!

Voor uitwendig én inwendig gebruik
Hoe nuttig en belangrijk de IMEX ook was als ‘springplank’ voor lokale Indonesische artiesten om de weg naar buitenlandse podia te vinden, het festival bood hen daarnaast ook een unieke gelegenheid om elkaar onderling te ontmoeten e meer aan de weet te komen over elkaar. Want alleen al qua logistiek zorgt de geografie van het land voor enorme uitdagingen vanwege de vele natuurlijke barrières. Opvallend afwezig waren bijvoorbeeld artiesten uit Irian Jaya (Papoea). Volgens organisator Raden omdat dat alleen al qua reiskosten simpelweg te kostbaar is. Bovendien hebben de afzonderlijke eilanden ondanks (of misschien wel dankzij) de koloniale overheersing door Nederland veel van hun culturele identiteit behouden en zijn dus vaak nogal naar binnen gericht. Zo sloeg de eerste editie van de IMEX dus minstens twee vliegen in een klap.

Meer informatie: www.indonesianmusicexpo.com