Lingua Franca, het instrumentale kwartet dat wordt aangevoerd door Michalis Cholevas, was tijdens de Womex in Las Palmas eind vorig jaar succesvoller dan verwacht, aangezien dit soort fijnzinnige, akoestische muziek met een bijna klassieke inslag het de laatste jaren vaak moet afleggen tegen dansbare etnopop waarbij de volumeknop flink wordt opengedraaid. Aanstaande vrijdag zijn ze in volle glorie te bewonderen tijdens de laatste aflevering van Old Roots New Routes van dit seizoen. Ton Maas tekende het verhaal achter Lingua Franca op uit de mond van de oprichter.

door Ton Maas (tekst en foto's)

Voor wie Lingua Franca nog nooit heeft gehoord: hun muziek is een zelfontwikkeld amalgaam waarin invloeden te horen zijn uit diverse tradities rond het oostelijk deel van de Middellandse zee. De leden van de groep zijn dan ook in meerderheid uit die contreien afkomstig: Cholevas zelf uit Griekenland, violist Michalis Kouloumis en ûdspeler/gitarist Giannis Koutis uit Cyprus en percussionist Ruven Ruppik uit Duitsland. Cholevas, onmiskenbaar de spil van het gezelschap, begon zijn muzikale loopbaan als vijfjarige aan de piano. Op zijn twintigste ging hij studeren aan het conservatorium van Athene, waar hij zich verdiepte in westers klassiek, Byzantijnse muziek en jazz.



Gevallen voor de ney
Maar al na drie jaar hing het hem allemaal flink de keel uit en haakte hij af, om zich te werpen op een totaal ander onderwerp uit de theoretische fysica: quantum optica. Cholevas grinnikt als hij daarover vertelt: ' Tsja, het bleek al snel toch te 'brainy' voor mij, dus ook dat hield ik alweer snel voor gezien. Maar vervolgens raakte ik bij toeval verzeild in een masterclass van Kudsi Erguner, de grote Turkse neyspeler en specialist op het gebied van de Ottomaanse muziek. En toen ik hem hoorde, was ik verkocht. Ik koos zelf ook oor de ney (fluit). Alweer bij toeval kwam ik erachter dat Codarts in Rotterdam als enige conservatorium ter wereld een master programma in Turkse muziek aanbiedt (zowel Anatolisch als Ottomaans), dus kwam ik hierheen, voltooide de masteropleiding en werd er vervolgens zelf docent.'

Over naar de strijkstok
Vanwege gezondheidsklachten zat een carrière op de ney er uiteindelijk niet in en daarom besloot Michalis de strijkstok ter hand te nemen. Sindsdien bespeelt hij de yaili tanbur (de gestreken variant van de langhalsluit die het voornaamste instrument was aan het Ottomaanse hof), maar zijn favoriete instrument is toch de tarhu, een eigentijdse penvedel die werd ontwikkeld door de Australische luthier Peter Biffin.

De eerste klik
Nadat Michalis naar Nederland was verhuisd, probeerde hij vergeefs een ensemble te vormen. 'Ik heb optreden als solist eigenlijk nooit echt bevredigend gevonden. En vanwege het unieke karakter van de opleiding in Rotterdam leek het me nogal voor de hand liggen dat ik er de juiste mensen zou vinden om mee samen te spelen. Helaas bleken er geen muzikanten te zijn met wie het klikte.' Een paar jaar later kwam daar verandering in, toen hij Michalis Kouloumis leerde kennen, die vanuit Cyprus naar Rotterdam was gekomen om daar, net als Cholevas, te studeren. 'Ik had al over hem gehoord en wist dat veel mensen buitengewoon onder de indruk waren van zijn vioolspel. En toen ik hem zelf voor het eerst hoorde, wist ik het meteen. Hij is echt een unieke muzikant!' Kouloumis, die regelmatig op en neer reisde tussen Rotterdam en Cyprus, organiseerde op het eiland een serie workshops en nodigde zijn leraar Cholevas uit om daar zelf ook les te geven en samen een paar keer op te treden.



Het magische moment
'Daar aangekomen vertelde Michalis me over een geweldige ûspeler die hij had gehoord en stelde voor om een ontmoeting te arrangeren. Toen we met z'n drieën voor het eerst bijelkaar kwamen om samen muziek te maken, gebeurde er iets volkomen onverwachts. We hadden allemaal een paar eigen stukken meegebracht, stukken die ons weliswaar bevielen maar waar we - zo bleek - ook wat onzeker over waren, omdat we nooit echt tevreden waren geweest over de uitvoering ervan. Maar als door tovenarij kwamen al die stukken plotseling tot leven. In het geval van een van mijn eigen composities zelfs op een manier die me volledig overrompelde. Op dat moment wist ik dat ik mijn muzikale "soul mates" had gevonden. En weet je: voor hen was het precies zo!'

Gemeenschappelijke poëzie
Wat was dan die magie? Cholevas denkt een ogenblik na alvorens te antwoorden. 'Weet je, tot op zekere hoogte blijft dat altijd een mysterie. Maar een opmerking die Kudsi Erguner ooit maakte, is hier beslist op z'n plaats. Volgens hem kun je deze muziek niet spelen als die al niet in je geheugen zit ingebakken. Als je de klank ervan niet al in je oren hebt, kun je die ook niet reproduceren. Dat realiseerde ik me voor het eerst heel duidelijk toen ik met deze twee mannen begon samen te spelen: we beschikken echt over een lingua franca, een gedeelde taal. En daarbij gaat het niet alleen over de grammatica en de syntax van de muziek, maar ook de poëzie ervan!'

De voltooiing
Na een paar kleinschalige concerten te hebben gegeven, was duidelijk dat de groep een percussionist nodig had. Eenmaal terug in Rotterdam gingen ze daarnaar op zoek, maar in eerste instantie helaas wederom zonder succes.  Maar toen arriveerde Ruven Ruppik, een jonge percussionist uit Duitsland die al een klassieke opleiding als slagwerker had voltooid, in Rotterdam om er tabla te studeren. 'Toen ik Ruven vroeg om onze gelederen te komen versterken, volgden hij en Giannis inmiddels een master programma bij Codarts en waren dus mijn studenten. En het valt niet altijd mee om twee verschillende soorten relaties te hebben met de mensen met wie je samenwerkt. Maar met hen samenspelen voelde zo natuurlijk en was zo inspirerend dat we vrijwel ongemerkt een echt groepsgevoel ontwikkelden waarbij ego's ons niet in de weg zitten.' En als je Lingua Franca aan het werk ziet, wordt ook meteen duidelijk dat alles draait om het hechte ensemblespel in plaats van om de afzonderlijke muzikanten. Zelfs Cholevas pakt zelden de rol van solist. 'Dat is ook een beetje mijn karakter. In de eerste plaats zie ik me zelf als facilitator. Ik voel me vooral bevoorrecht dat ik hier deelgenoot aan mag zijn.'

24 mei - Amstelkerk, Amsterdam