In Memoriam Khaira Arby Zangeres in Bamako overleden vrijdag 24 augustus, 2018

'Je moet langskomen. Timboektoe is een mysterie en dat openbaart zich alleen als je er bent. Je zult dagelijks verrast worden.


Wie Khaíra Arby op haar praatstoel wilde hebben deed er goed aan deze onderwerpen aan te snijden: muziek, de positie van vrouwen in haar land, Mali, en bovenal haar geliefde Timboektoe. Een gepassioneerder ambassadrice had de stad van de 333 heiligen (dat is de officiële bijnaam) zich niet kunnen wensen. Timboektoe, de mysterieuze. Timboektoe, de kruising van al die verschillende volken met hun culturen. Khaira Arby sprak hun talen en bezong ze in hun eigen ritmes. Ze creëerde daarmee een unieke stijl waarmee ze de hele wereld betoverde. De weg erheen was niet eenvoudig.


Op 19 augustus is Khaira Arby overleden. Een In Memoriam.

door Bram Posthumus

Haar grote voorbeeld was Miriam Makeba. ‘Die hoorde ik als kind thuis en dan dacht ik alleen maar: dat wil ik ook.’ Maar vader wilde er niets van weten. Ook al staat het Noorden van Mali bekend om zijn vrijgevochten vrouwen, Arby werd op zestienjarige leeftijd uitgehuwelijkt. Ze was al bezig naam te maken door mee te doen aan muziek-competities en het huwelijk was duidelijk bedoeld om een definitieve rem op haar carrière te zetten. Dat pakte iets anders uit. Een aantal jaren nadien liet ze zich scheiden van haar echtgenoot, vertrok naar Bamako en werd daar opgenomen in de muziekscène. In de jaren ’80 van de vorige eeuw zong ze bij het orkest Badema National voordat ze helemaal voor zichzelf begon. Met haar stem als middelpunt.



Een stem waarmee je stenen kon slijpen. Scherp, zuiver. Kon zich gemakkelijk meten met het behoorlijk massieve geluid van de rockband waarmee ze aan het begin van dit decennium ook Nederland aandeed om haar nieuwe album Timbuktu Tarab te promoten. Haar eigen favoriet was een voorganger, Ya Rassoul, vertelde ze me tijdens dat bezoek.


Broers
‘Ik had al een album gemaakt maar dat viel niet op. Ik werkte aan een nieuw maar vervolgens kregen we dat kleine probleem tussen broers…’ Daarmee bedoelde ze de rebellie van de Toearegs tegen het centrale gezag in Bamako, wat zich concentreerde in het uitgestrekte Noorden. Dat raakte Arby persoonlijk: ze komt uit het Noorden, ze is net als bijna iedereen uit de stad van gemengde afkomst en alles wat ze wil is vrede en verzoening. Toen die er dan eindelijk kwam, in 1995, kon ze haar geluk niet op. ‘Ya Rassoul is vreugde, is leven. Het viert dat we weer vrede hebben. En natuurlijk: dit was ook mijn doorbraak. Ik hoop ooit nog eens een album te maken dat net zo goed is…’

Timboektoe
Dat laatste is zeker gelukt maar het zijn de context en de emotie die Ya Rassoul voor haar juist zo uniek maakten. Haar carrière ging eindelijk vlotten na die lange aanloop en zo kon de wereld kennismaken met de zuivere kracht van die stem, geboren in de smeltkroes van Timboektoe. Ze ontwierp haar eigen repertoire, eigen geluid, een mix van al die verschillende culturen. ‘Iedereen in Mali kan zich herkennen in mijn muziek,’ vertelde ze een paar jaar geleden aan Afropop Worldwide. Ze zong in zeker vier nationale talen, plus Frans. Ze was natuurlijk altijd te gast bij het legendarische Festival au Désert, nabij haar stad en later, om veiligheidsredenen bijna in haar stad. Weinigen konden zo haar pertinente boodschappen missen. Over vrouwen bijvoorbeeld.

 
Beelden van het Tiny Desk Concert dat ze deed voor de NPR, de Amerikaanse publieke omroep


Toeareg-rebellie

‘Kom bij mij thuis en dan laat ik je zien hoe we leven. Ik geeft 20 mensen te eten met mijn werk. Wie heeft gezegd dat een vrouw dat niet zou kunnen? Voor mij moet iedere vrouw de vrijheid hebben te doen wat ze wil.’ Niet altijd even gemakkelijk in het uitermate conservatieve Mali.

Die uitnodiging is helaas onbeantwoord gebleven. ‘Niets is me dierbaarder dan de vrede,’ had ze nog ten afscheid gezegd, voordat ze haar tournee afmaakte en weer naar Mali vertrok. We spraken elkaar in augustus 2011. Vijf maanden later begon de nieuwste Toeareg-rebellie die door een ingewikkelde cocktail van lokale, familiale, persoonlijke en politieke misverstanden, machinaties en manoeuvres ontaardde in de jihadistische bezetting van het Noorden. Inclusief Timboektoe waar mensen, net als de diepgelovige Arby zelf, diep geschokt moesten toezien hoe jongens die hun kinderen hadden kunnen zijn zich te buiten gingen aan cultureel vandalisme: de vernielingen van graven en moskeeën die niet zuiver genoeg in de leer zouden zijn.


Timbuktu Renaissance

Ook Arby’s huis moest eraan geloven. Muziek kon niet meer in Timboektoe. Ze verbleef noodgedwongen in Bamako. Pas toen een Franse troepenmacht de steden van het Noorden ontzetten kon ze weer gaan denken over terugkeer. De gelegenheid kwam al in 2013, toen ze een nieuw muziekfeest kon opluisteren met haar aanwezigheid. Langzaam leek de stad te herstellen; Arby verzorgde meer optredens, vooral voor een organisatie die Timbuktu Renaissance heet. Maar de definitieve stap terug kon niet: teveel aanslagen (in april dit jaar nog werd het vliegveld aangevallen), teveel onzekerheid.

En nu dus, een kleine maand voor haar 59-ste verjaardag, overleden in een kliniek in Bamako. Een onschatbaar verlies, juist nu Mali verder afglijdt naar onzekerheid en chaos heeft het stemmen als die van Khaïra Arby hard nodig. Timboektoe moet maar gewoon besluiten voortaan de stad te zijn van 334 heiligen. Ze verdient het.

Bram Posthumus, in Bamako

Beelden van het Festival du Désert toen het nog bij Timboektoe werd gehouden. Concert Khaira Arby vanaf 6.47

 

Luister hier naar haar laatste album, Gossip, uit 2015



Het album is op MixedWorldMusic besproken door Bas Springer. 
Lees de bespreking hier

 


meer nieuws
Betoverende samenzang in de Amstelkerk
maandag 11 maart, 2024
Soloconcert van Nani Vazana in de Roode Bioscoop
zondag 10 maart, 2024
Plus de Transglobal World Music Chart Top-40
vrijdag 1 maart, 2024
Uitverkochte Cloud Nine zaal op stelten gezet
maandag 19 februari, 2024
In Amsterdam, Utrecht en Den Haag tussen 8 maart en 22 juni 2024
woensdag 14 februari, 2024
Daverend optreden bij De X
maandag 12 februari, 2024
Tref begeleidt balfolk in De Omval
dinsdag 6 februari, 2024
Plus de Transglobal World Music Chart Top-40
donderdag 1 februari, 2024
Een persoonlijke impressie
maandag 29 januari, 2024
Monica Akihary met Boi Akih op Jazz Podium Hot House in Leiden
zaterdag 27 januari, 2024