Ondanks alle vernieuwers die in de twintigste eeuw de 'serieuze' muziek onder handen namen, geldt de Amerikaanse componist Harry Partch nog altijd als een buitenbeentje. Zo ontwikkelde hij een geheel eigen toonsysteem en bouwde eigenhandig de instrumenten waarop zijn muziek gespeeld kon worden. Ook was hij een warm pleitbezorger van de alledaagse spreekstem, die hij veelvuldig liet klinken in zijn werken. De westerse klassieke muziek, zoals die zich de afgelopen drie eeuwen heeft ontwikkeld, beschouwde Partch als een complot tegen natuurlijke intervallen en zuivere intonatie. Bovendien wilde hij breken met de Europese wortels ervan en een echt Amerikaanse traditie vestigen.

door Ton Maas

De aandacht die de pers aan het overlijden van Harry Partch in 1974 besteedde, beperkte zich tot een In Memoriam in het poptijdschrift Rolling Stone. Pas later bleek hoezeer artiesten als Tom Waits en Paul Simon door zijn muziek waren aangeraakt. Voor de weinigen die het werk van Partch destijds kenden, was bij beluistering van Swordfish Trombones klip en klaar duidelijk hoezeer de muziek van Partch als inspiratiebron had gediend. Paul Simon beleed zijn liefde pas kort geleden, in de hoestekst van zijn nieuwste cd Stranger to Stranger, waarop een van de nummers zelfs werd opgenomen met instrumenten uit de stal van Partch.



The World of Harry Partch
Voor mij kwam de kennismaking met Harry Partch als 'bijvangst' van de ondergang van de quadrofonie, de met veel bombarie gepresenteerde opvolger van de stereofonie. Al na enkele jaren bleek het een flop en belandden de ooit zo dure albums in de uitverkoopbakken. Nooit zal ik de eerste aanblik vergeten van de hoesfoto die meteen mijn aandacht trok: een oudere heer met baard die me streng aankeek, met op de achtergrond de vage contouren van uiterst merkwaardige muziekinstrumenten. Bij thuiskomst bleek hoe geslaagd deze impulsaankoop was, want op de exotische tonen Daphne of the Dunes werd ik voorgoed meegezogen in de wondere wereld van Harry Partch.

World of geen world
Dat de muziek van Partch op het eerste gehoor associaties met Azië oproept, is bezien vanuit de ontwikkeling ervan volstrekt toevallig. Zijn gebruik van microtonaliteit vloeit voort uit een keuze voor de melodievoering van de natuurlijke spreekstem, die zich nu eenmaal niets aantrekt van de westerse indeling van het octaaf. Maar de door Partch getoonzette poëzie van dicher Li Po verraadt wel degelijk een link met China. De verklaring daarvoor is dat Harry's ouders voor zijn geboorte jarenlang in China werkzaam waren als zendeling en terugkeerden naar de VS met een fascinatie voor de Chinese cultuur.



Natuurlijke intervallen
Voor Harry Partch was het gangbare westerse toonsysteem een gruwel. Uitgaande van de reeks natuurlijke boventonen ontwikkelde hij een systeem waarbij het octaaf werd opgedeeld in maar liefst 43 tonen, meer dan in enige andere muzieksoort ter wereld. Maar om die muziek te kunnen spelen, was hij aangewezen op instrumenten als de viool, waarop met enige oefening ook kleinere intervallen zuiver kunnen worden gespeeld. Om zich aan die beperking te onttrekken, begon Partch zijn eigen instrumenten te bedenken en vervolgens te bouwen. Hij gaf ze vaak nogal poëtische namen mee, zoals Chromelodeon, Cloud-Chamber Bowls en Eucal Blossom. (Klik hier voor een overzicht van het hele instrumentarium.)

Instrumenten en bespelers
Maar aan een instrumentarium heb je niks als er niet ook muzikanten zijn die ze kunnen bespelen. Dus richtte Partch zijn eigen groep op, het Gate 5 Ensemble. Helaas bleek zijn werk te eigenzinnig om na zijn dood in zwang te blijven en na het uiteenvallen van het ensemble raakte ook het instrumentarium in verval. Vele jaren lang was het behelpen. Bij een eerder Partch-evenement, ruim tien jaar geleden in Den Bosch, draaide alles om slechts één instrument, een speciaal aangepaste gitaar waarvan de hals letterlijk bezaaid lag met frets.

Amsterdam Harry Partch Project
Vanwege de hernieuwde belangstelling voor het werk van Partch worden op diverse plekken overal ter wereld nieuwe replica's gebouwd van het oorspronkelijke instrumentarium, onder meer in Amsterdam. Het Amsterdam Harry Partch Project is een groepje enthousiastelingen dat werkt aan replica's van onder meer de Diamond Marimba, Harmonic Canon, Kithara I, Mazda Marimba en Tin Oboe. Vanaf 13 mei gaat het Scordatura Ensemble op tournee met het programma Rose Petal Jam. Kamermuziek van Harry Partch en getoonzette gedichten van Li Po worden uitgevoerd met de nieuw gebouwde relica's van het Amsterdam Harry Partch Project. Zelf kan ik nauwelijks wachten tot de première, om eindelijk 'live' te kunnen luisteren en kijken naar die wondere wereld die ik tot dusver alleen maar ken van de plaat.

Speellijst:
13 mei - Korzo, Den Haag (Festival Dag in de Branding)
15 mei - Splendor, Amsterdam
18 mei - De Doelen, Rotterdam (Classical NEXT/Seriously?)
07 juni - Hamburg (Blurred Edges Festival)
24 juni - Dat Bolwerck Kunstcentrum, Zutphen
21 juli - Wonderfeel Festival, 's-Graveland
15 okt - Galerie Marzee, Nijmegen

2018:
08 apr - De Muziekkamer Podium Zuidhaege, Assen
10 apr - De Link, Tilburg

Meer info:
www.scordaturaensemble.nl