Ter gelegenheid van de muziekbeurs Porto Musical in Recife was Charlie Crooijmans onlangs voor MixedWorldMusic in Brazilië. Zij bezocht niet alleen de beurs, maar ook de plaatselijke carnavalsviering die vrijwel meteen daarna van start ging.

door Charlie Crooijmans (tekst en foto's)

Na afloop van Porto Musical wordt de antieke wijk Bairro do Recife omgetoverd tot één groot partycentrum. Op 13 februari zal het carnaval van start gaan met een knallend optreden op het grootste podium: Marco Zero. Maar in Olinda, het prachtige historische stadje een paar kilometer verderop, is carnaval dan eigenlijk al een tijdje bezig. Op 9 februari vindt er ’s avonds een ceremonie (Noite para os Tambores Silenciosas) plaats met tien groepen (nações de maracatu) die samenkomen bij een kerkje waar de Reis do Congo (de koningen van Congo) zich bevinden. Het is een afrobraziliaans gebruik dat stamt uit de tijd van de slavernij.

Het openingsspektakel
Tijdens het openingsspektakel op de 13de in Recife beleef ik opnieuw dezelfde opwindende ritmes en kleurenpracht als eerder in Olinda, maar dan met nóg meer nações de maracatu. Het publiek komt massaal toegestroomd. Als ik samen met collega Zjakki Willems en vrienden aankom op Marco Zero (het plein in dezelfde wijk als waar Porto Musical zich afspeelde) is het feest in volle gang. We maken het staartje mee van de optocht die werd voorgegaan door de internationaal vermaarde percussionist Naná Vasconcelos, de Kaapverdiaanse Lura en de populaire zangeressen Fafá de Belém (MPB) en Elba Ramalho (forró). Achter hen volgt een stoet van 700 batuqueros (drummers). Zij zijn onderverdeeld in maracatus, die er elk op hun eigen manier spetterend uitzien. De optocht eindigt voor het podium, waar Naná Vasconcelos de regie overneemt.

Hommage aan Spok
Terwijl op het enorme podium Clube Carnavalesco Misto Bola de Ouro optreedt, begint de ceremonie met de koning (Rei Momo) en de koningin (Rainha) van het carnaval, varianten van de bij ons bekende Prins Carnaval. Dit jaar staan de torenhoge haan (Galo da Madrugada), die de volgende dag door de stad zal trekken, gevolgd door een massa van ruim een miljoen mensen – waar ik dus echt niet tussen ga lopen! -, en de versieringen op straat in het teken van Spok. Maestro Spok (componist, saxofonist en muzikaal leider van het SpokFrevo Orquestra) en Dona Luiza Ramalho (president van Bola de Ouro) worden beiden geëerd met een prijs. Als dat allemaal achter de rug is, licht de hemel op met spectaculair siervuurwerk.

Nana dirigeert 700 drummers
Dan begint het optreden van Nana Vasconcelos met zijn groep Voz Nagô. De 700 batuqueiras klinken met hun oorverdovende gebeuk als één drummer terwijl ze de liederen begeleiden. Op het podium treden de speciale gasten aan, te beginnen met Lura uit Kaapverdië. Een aantal jaar terug stond hier nog Angelique Kidjo, die met haar optreden de connectie tussen Brazilië en Afrika bekrachtigde.

De tweede gast is Fafá de Belém, die Pernambuco graag aandoet vanwege alle verschillende muzikale tradities. Maar het is voor haar de eerste keer dat ze aan het openingsconcert deelneemt. De zangeres uit Pará, in het noorden van Brazilië, dicht tegen de Amazones en hun overwegend indiaanse bevolking, draagt een rode verentooi als ze opkomt. De derde gast is zangeres Elba Ramalho, die een thuiswedstrijd speelt. Ze brengt een hommage aan de legendarische Luiz Gonzaga (accordeonist en componist van de forró). Na deze wervelende show verlaten de maracatus een voor een de arena om de optocht te hervatten.

SpokFrevo Orquestra en gasten
Het podium wordt in rap tempo omgebouwd voor het volgende optreden: SpokFrevo Orquestra! Het is een belevenis om de groep in deze omgeving mee te maken, tijdens carnaval. Maar het geluid is strak en opwindend als altijd. Er verschijnt een reusachtige pop – in Recife zie je altijd een handjevol poppen meelopen – het evenbeeld van Spok. Ook voor dit concert zijn speciale gasten uitgenodigd. Ik ga ze niet allemaal opnoemen, want het zijn wel een stuk of dertig. Op een gegeven moment kan ik ook niet meer op m’n benen staan en haak voortijdig af. Maar niet zonder iets te hebben meegepikt van de bijdragen van trombonist Jeff Cressman (Santana), Maestro Forro, Edu Lobo, Alceu Valença en Fagner.

Frevodans
Er is ook een groep met grote en kleine parapluutjes die de frevodans uitvoert. Het oogt als regelrecht variété. Verwijzingen naar de bronnen van de frevo, de capoeira (vechtdans) en de militaire marsmuziek, zijn overduidelijk in de dans aanwezig. Er zit nog altijd een strijdelement in. De dansbewegingen zijn daarnaast ontleend aan het arbeidersbestaan. Zo zijn er de schaar, de schroef, de bezem, de hamer en meer van dat soort moves. Het ziet er heel vrolijk en springerig uit, wat precies past bij het geschetter en geroffel van de (vaak instrumentale) frevo. Er bestaan ook gezongen frevo’s, maar die van Alceu Valença zijn het leukst:

 
Componisten uit de oude doos
Bijzonder is de deelname van de frevocomponisten, echte oude rotten in het vak, levende legendes. Clóvis Pereira, Duda, Guedes Peixoto, Ademir Araújo, Edson Rodrigues en Nunes, met wie Spok een warme band heeft. De echtgenotes van enkele van deze heren zitten heel parmantig op een stoeltje frontstage. Met uitzondering van Nunes, die als verlamd op het podium staat, zijn de heren ondanks hun hoge leeftijd nog kwiek en met name Ademir Araújo gooit al zijn ledematen in de strijd als hij zijn werk voor het orkest dirigeert. In een onlangs verschenen documentaire belijden deze componisten hun liefde voor de frevo.

Om weer uit deze mensenmassa thuis te geraken, is geen sinecure. Er is een volstrekt gebrek aan informatie over de transportmogelijkheden. De hele nacht door staan mensen midden op de straten om een taxi aan te houden of proberen zich nog binnen te wurmen in een overvolle bus. Buiten mij lijkt niemand ervan op te kijken. Blijkbaar is het elk jaar hetzelfde liedje.