Meestergitarist Egberto Gismonti beweegt zich tussen jazz-, folkloristische, klassieke én hedendaagse muziek als een geoefend danser tussen het gekrioel op een dansvloer. De beroemde musicus en componist speelt een belangrijke rol tijdens het Brasil Festival Amsterdam en het international arts festival Europalia.Brasil te Antwerpen. Een interview.

door Jaïr Tchong

Gismonti, misschien wel de bekendste gitarist van Brazilië na Baden Powell, is goedgeluimd. Hij nestelt zich comfortabel in zijn hotelkamer en begint direct te oreren als een hoogleraar. Al snel blijkt dat het weinig zin heeft zijn wilde associatiestroom in te dammen met gestructureerde vragen.

Egberto Gismonti (Carmo, deelstaat Rio de Janeiro, 1947), trots op zijn cultuur als iedere Braziliaan, steekt docerend van wal, vanaf een punt van waar het hém uitkomt: ‘Wist je dat Portugese musici en schrijvers het Braziliaanse woordenboek importeren, omdat het Braziliaanse Portugees achttienduizend woorden méér telt dan het Portugees Portugees? Die rijke woordenschat komt grotendeels voor rekening van de repentistas, minstreels uit Noordoost-Brazilië die ooit voor de Portugese koningen zongen. Het zijn inspirerende woordkunstenaars, met geniale vondsten die vaak door de Academie van de Dichtkunst worden erkend.’

Beiroet en Parijs
Gismonti, autodidact op gitaar, vertrok na een studie klassiek piano van vijftien jaar naar Parijs, waar hij bij de invloedrijke compositiedocente Nadia Boulanger, en Schönberg- en Webern-adept Jean Barraqué lessen nam. Graag memoreert hij hoe hij als jonge, anonieme Braziliaan in contact kwam met deze grootheden: ‘Mijn vader kwam uit Beiroet, waardoor ik als kind de Franse taal heb geleerd. In 1970 werd ik in Parijs als 23-jarige uitgenodigd om de muzikale leiding te doen bij een show van Marie Laforêt, destijds een bekende zangeres en actrice. De conciërge van het appartement waar ik toen woonde klopte op een dag aan met de vraag of het misschien opus 27 van Anton Webern was dat ik op de piano probeerde te spelen. De man bleek voordat hij conciërge werd advocaat en daarvóór musicoloog.’

Klassiek en vaudeville
Het was deze Haïtiaanse intellectueel die Gismonti bij Boulanger introduceerde. Gismonti: ‘Toen Nadia mij voor het eerst aan huis ontving, zag ik de correspondentie met Igor Stravinsky en Claude Debussy ingelijst aan de muur hangen. Dat stemt nederig, kan ik je zeggen. Officieel was ze al opgehouden met lesgeven, maar ze stelde me voor om tweemaal per maand langs te komen. "Neem je muziek maar mee, misschien kan ik wat voor je betekenen", riep ze me na. Zo had ik een jaar lang intensief contact met Boulanger, terwijl ik ’s nachts bij de vaudeville van Laforêt speelde.’

Pop, folk of klassiek
Na het conservatorium in Brazilië, en wat hij noemt zijn ‘twaalftoons- en cancan-fase’ in Parijs, bracht Gismonti in 1977 enige tijd door bij de Yawalapiti, een indianenstam in het Amazonegebied. In de jaren tachtig wordt Gismonti’s improvisatietalent wereldwijd vermaard en speelt hij met Herbie Hancock, Wayne Shorter, Charlie Haden en Jan Garbarek. Een veelgeciteerde anekdote typeert de muzikale omnivoor: Dança das Cabeças, in 1976 uitgebracht door het progressieve ECM-label, werd in Engeland geprezen als het beste popalbum van het jaar, in de Verenigde Staten als de beste folk-lp, en in Duitsland als een meesterwerk van de hedendaagse klassieke muziek.

Grammofoonplaat
Gismonti beschouwt graag vanuit vogelperspectief: ‘De grammofoonplaat heeft de muziekgeschiedenis diepgaand veranderd. Vóór dat moment had je musique savante en folk, twee genres die soms samen in één bed lagen, zoals in de sonates van Beethoven. Vanaf de grootschalige toepassing van de grammofoonplaat is een derde stroom ontstaan: opgenomen muziek, die onafhankelijk van componisten, muzikanten en orkesten kan bestaan. Maar ik verwacht een herwaardering van folkloristische muziek. Luisteraars gaan op zoek naar minder gepolijste klanken.’

Gismonti componeerde inmiddels zowel voor cellist Yo-Yo Ma, pianiste Sonia Rubinsky en sambazangeres Beth Carvalho, als voor de rockgroep Os Paralamas do Sucesso. ‘Muzikale grenzen ontkennen zie ik niet als een kwaliteit, maar als noodzaak. Hedendaagse muziek zou geen afgebakende stijl met eigen ritueel moeten zijn – het is simpelweg de muziek van dit moment en kan dus alle mogelijke klanken en klankwerelden in zich verenigen.’

Concerten
za 19 november: Tropentheater, Amsterdam (met voor de pauze vijf delen van Gismonti's zevendelige suite Sertðes Veredas met het Amsterdamse strijkorkest Lundi Bleu, en na de pauze een soloconcert; i.h.k.v. Brazil Festival Amsterdam)
ma 21 november: De Roma, Antwerpen (met Orquestra Corações Futuristas; i.h.k.v. het international arts festival Europalia.Brasil)

Luister naar Sertðes Veredas en Gismonti's album Antologia op de playlist op ons YouTube-kanaal.

Bekijk hier de playlist met drie video's van Egberto Gismonti op het YouTube-kanaal van MixedWorldMusic.

Bekijk hier de video waarin Egberto Gismonti uitlegt hoe hij werkt met een tiensnarige gitaar.