door Elda Dorren

De in Lima geboren ‘samba’ (zwart bloed gemengd met Indiaans) hoorde van jongs af aan de zwarte muziek van Peru, ‘maar het was een verborgen cultuur. De zwarten bleven altijd achter in de keuken, achter in het steegje, we waren onzichtbaar. We schaamden ons voor onze kleur, ons kroeshaar, onze cultuur.’ Ook voor de rest van de wereld was onbekend dat zich in Peru een grote zwarte gemeenschap bevond. Baca begon hun geschiedenis op te graven, en Afro-Peruaanse liederen en gedichten te zingen.

David Byrne
In 1995 kwam Baca’s internationale doorbraak toen David Byrne (ex-Talking Heads) haar strikte voor zijn Luaka Bop-label. Aanvankelijk werd ze begeleid door traditionele instrumenten als de cajón, guapeo (aardewerken pot) en quijada (kaak van een ezel), maar steeds meer ging ze de jazzkant op. Op Travesías speelt een New Yorkse crew mee van gitarist Marc Ribot, die jaren met Tom Waits en Elvis Costello speelde, gitarist Kevin Breit (Norah Jones, Cassandra Wilson) en producer Craig Street (ook weer Jones en Wilson).

Melancholische landó
Baca is geen purist: ‘Omdat ik de Afro-Peruaanse muziek zo goed ken, kan ik ermee experimenteren.’ Bovendien is de muziekstijl waarin zij het meeste zingt, de landó, zeer geschikt voor een jazzbegeleiding. ‘Met de melancholische landó voelt het alsof mijn stem zweeft boven de instrumenten. Je kan er goed mee improviseren. Het is eigenlijk onze Peruaanse jazz.’

Haar zeer diverse vierde plaat Travesías (travesía betekent ‘oversteek’) is de weerslag van jarenlange tournees en samenwerkingsverbanden. Er staat een duet op met de Braziliaanse tropicália-ster en – toevallig genoeg – minister Gilberto Gil, een gedicht van Pablo Neruda, en een cover van de Ierse singer-songwriter Damien Rice. Maar natuurlijk ook een aantal slavenliederen en een traditioneel Haïtiaans liedje.

Afrodiaspora
Op haar nieuwste cd Afrodiaspora zocht ze het hele Amerikaanse continent af naar de Afrikaanse wortels van de mestieze gemeenschappen. Ze zingt bijvoorbeeld Colombiaanse cumbia, Puerto Ricaanse bomba en plena, Braziliaanse coco en forró, Cubaanse palo mayimbe, en zelfs Noord-Amerikaanse blues. Al die genres geeft ze weer een Afro-Peruaans tintje, zij het vermengd met ritmes als de landó of de festejo, of met de instrumentatie, zoals de zo karakteristieke cajón en quijada.

Met haar man, de Boliviaanse socioloog Ricardo Pereira, richtte Baca in Lima een instituut op ter bevordering van de Afro-Peruaanse cultuur, NegroContinuo. Ze maakten een reis van zeshonderd kilometer langs de kust om overal oude muziek op te nemen, die verloren dreigde te gaan. In hun huis in Lima bouwden ze een bibliotheek, opnamestudio en leslokalen. Baca: ‘Daarmee hebben we een nieuwe generatie muzikanten opgeleid. Ze waarderen de tradities nu en gebruiken die in hun eigen muziek, of dat nou pop of rock is.’

Als ik door Lima loop en ik zie een groepje kinderen ‘zapatear’ (op de grond stampen) en op de cajón spelen zoals de oude slaven dat deden, dan ben ik gelukkig’, zegt Baca. ‘Mijn doel is dat de zwarte bevolking van Peru trots is op haar aandeel in de geschiedenis van dit land. Dat ze zeggen: Wij hebben in het Peruaanse bevrijdingsleger gevochten, wij hebben bijgedragen aan dit land. Wij zijn geen Afrikanen meer, maar Peruanen. Afro-Peruanen.’

www.susanabaca.com