De zestiende editie van Le Guess Who? (LGW) trok een trouwe lokale fanbase en ook buitenlands publiek (uit zestig verschillende landen), allemaal hongerig naar nieuwe en onbekende geluiden. Tegelijkertijd bestrijkt het festival de hele stad en zijn er optredens en performances op diverse locaties. Drones, electronics, pop, performance art, vergeten muziek, muziek uit verre oorden, improvisatie, healing music. LGW gelooft dat ‘muziek de kracht heeft om nieuwe inzichten en ideeën te stimuleren en verbinding met de wereld om ons heen te verdiepen’. Van het overweldigende aanbod, zo'n 256 acts, bezocht Charlie Crooijmans er een aantal op vrijdag, zaterdag en zondag.

door Charlie Crooijmans (tekst en video's)

Op vrijdag begon mijn avontuur in de Jacobikerk, waar het Pankisi Ensemble optrad met muziek uit de Kaukasus. Dit concert was onderdeel van de serie Hidden Musics. De grote kerk die bomvol zat, gaf een sacrale dimensie aan het optreden. De vier vrouwen zongen Tsjetsjeense liederen en Georgische uit verschillende regio's van Georgië over het thuisland en over de liefde. Voor mijn ongeoefende verschilden de veelal korte liederen niet veel van elkaar. De variatie zit in de melodie, maar de vorm en de basis – twee-stemmige zang met begeleiding van accordeon en een traditioneel snaarinstrument – zijn vrij constant. Wat natuurlijk ook een soort thuiskomen is. Een bijzonder moment was toen een van de vrouwen voor het podium een soort vogeldans deed.

Surfplank met darmsnaren
Het tweede concert uit de reeks Hidden Musics vond plaats in de Ekko met de eerste vrouwelijke inanga-speler uit Rwanda: Sophie Nzayisenga. Sophie zat op een stoel en bespeelde haar elektrisch versterkte inanga, die eruit ziet als een soort surfboard, althans aan de achterkant. Ze hield het instrument meestal schuin omhoog. De voorkant ziet eruit als een platte boot met veel ruimte voor de darmsnaren. Ze heeft het instrument van haar vader gekregen. Haar spel en attitude stralen kracht uit; ze lijkt welhaast een rockster. Met simpele patronen en een geweldige stem betoverde ze de zaal. De liederen bevatten veel woorden waar ze soms ook zelf bij moest lachen, alsof ze een dialoog voerde met iemand. Aan het einde vroeg ze heel bescheiden of we er nog een wilden horen, en dat wilden we graag.

Hoewel ik Ustad Noor Bakhsh (zie het WOMEX verslag) had willen zien in de Janskerk, besloot ik om terug te gaan naar de Jacobikerk waar Le Cri du Caire ging optreden. Ik zag wel op sociale media dat Ustad een enorme dikke winterjas droeg, het was blijkbaar koud in de kerk. Toch jammer dat hij niet op een plek stond waar mensen lekker konden dansen.

Parels voor wezen
Le Cri du Caire bestaat uit zanger, schrijver, dichter en expressionist Abdullah Miniawy en twee improvisatoren uit de jazzrockscene: Peter Corser op saxofoon en Karsten Hochapfel op cello. Het begon heel ingetogen met cello en sax; Corser paste circular breathing toe. Abdullah Miniawy, die eerst de muziek op zich liet inwerken, weefde zijn stem er fraai doorheen. De controle over zijn stem is bijna voelbaar. Prachtige subtiele Arabische melodieën wisselden af met lange strakke open klanken, spoken word en Soefi-gedichten. De muziek had neoclassicistische trekjes met vrije improvisaties. Het trio eindigde met de hit Pearl for Orphans die lang in m'n hoofd bleef resoneren.

Half uur voor sommigen toch te lang
Op zaterdag begon ik in de Janskerk, waar performancekunstenaar Damsel Elysium uit Londen een optreden gaf. Hoewel het maar een half uur duurde, trokken veel mensen het niet om de voorstelling helemaal uit te zitten. In diens geluidsuniversum is geen ruimte voor groove, melodie of welluidende klanken. De lagen van vooraf opgenomen zang, effecten en later ook met contrabas klonken vooral mistroostig. Wanneer die op de prepared piano speelde, schemerden er wat harmonieën door. Het geheel deed me denken aan dadaïsme. Hoewel er soms patronen te herkennen waren, kun je niet echt spreken van muziek. 

Een andere draai aan de samba
Ook Domenico Lancellotti uit Rio de Janeiro, die met zijn trio speelde in Pandora, houdt zich bezig met het deconstrueren van muziek. In zijn geval de samba waarmee hij is opgegroeid. Het is muziek die in zijn DNA zit, maar in een uitgeklede vorm geeft hij er een heel andere draai aan. Samen met Ricardo Dias Gomes heeft hij het album Sramba opgenomen, doorspekt met modulaire synths en strakke ritmes. Op het podium werd het duo gecompleteerd met percussionist Juninho Ibituruna. Domenico speelde afwisselend drums en cavaquinho (gitaartje) en Ricardo wisselde zijn bas (met effecten) af met zijn modulaire synths. De liedjes waren vrij zacht van aard door de stem van Domenico. Aanvankelijk vond ik het wat voorzichtig, maar in de loop van het concert werd het allemaal wat losser. In de chaos bleef het (samba) ritme heel strak.

Expressie en zang dienstbaar aan de tekst
De Frans-Palestijnse dichter en ûdspeler Kamilya Jubran trad op in de Herz. Ze komt uit de experimentele en alternatieve Arabische muziekscene. Jubran vertolkte eigen gedichten en poëzie van de Libanees Paul Chaoul en van Hassan Najmi uit Marokko. Haar spel op de Arabische luit, haar expressie en zang staan volledig in dienst van de tekst. Meestal zijn de gedichten, zoals ze zelf aangaf: 'bitter, abstract en ontroerend'. Heel fijn dat op de site van LGW ook de gedichten zijn te lezen. Het eerste lied van Chaoul is aan de kinderen gericht. Ook zonder te refereren aan Gaza, weten we om welke kinderen het gaat.

"These are the ones
Who die before their age
Grow after their dead
Neither years to count nor names
No moments to narrate for inheritance or status
They die after their dead
And join Dmes they do not draw
They go to hidden places between the earth and sky"

De rest van het gedicht lees je hier

Emotioneel afscheid van het podium
Daarna volgde een schitterend en aangrijpend concert door Amina Alaoui. Niet alleen emotioneel voor het publiek maar ook voor Amina zelf, want met dit concert neemt ze afscheid van het podium. Het is de laatste keer dat we haar hebben gezien. Het was ook een soort come-back, want het is meer dan elf jaar terug dat we haar in Nederland hebben zien optreden. Begeleid door Sofiane Negra op de ûd, Eduardo Miranda op bandolim en flamencogitarist Jose Luis Montón, zong ze Arabo-Andalusische liederen en fado's in het Arabisch. De muzikanten soleerden, maar begeleiden primair haar stem door te luisteren en op elkaar te reageren. Amina zelf kwam steeds verder los en prees haar begeleiders als echte vrienden. Ondanks het strakke schema van LGW mocht ze nog een toegift geven en ontving de staande ovatie aangedaan en vol blijdschap.

Aanstekelijke bewegingen en smeuïg toetsenwerk
Voordat ik de trein terug naar Amsterdam pakte, wilde ik even Bixiga 70 zien, een groep die ik al vanaf het prille begin volg. Ze hebben onlangs hun album Vapor gelanceerd. Er zijn een paar wijzigingen in de bezetting doorgevoerd. Een aantal leden is vertrokken en er zijn twee percussionisten en een toetsenist voor in de plaats gekomen. Dit optreden in de Grote Zaal was de afsluiter van hun tournee, maar dat was niet te zien aan de enthousiaste en aanstekelijke manier waarop ze op het podium bewogen. Hoewel de ingrediënten bijna hetzelfde zijn – percussie en blazers – heeft de muziek door de nieuwe bezetting een ander karakter gekregen, vooral door de smeuïge laag die de toetsenist aanbrengt.

Meegetrokken in een sonisch weefgetouw
De zondag begon voor mij in de Ronda, waar NDox optrad - het leek me spannend, maar de vette elektronische laag met killing beats walste over de rituele muziek uit Senegal heen. Ook voor het optreden van de Somalisch-Britse Layla Rutherford met het fantastische Ensemble Insomnio uit Utrecht, had ik geen geduld. Hier was de elektronische laag juist te subtiel. Het optreden van de Caribisch-Belgische componist en producer Nala Sinephro met electronics en modulaire synths vond ik daarentegen wel boeiend. Elk nummer begon ze met een improvisatie op haar harp en maakte ze samen met haar kwartet een sonisch weefgetouw waarin je helemaal werd meegetrokken.

Trefzeker tenenwerk met vogelgeluiden
Nog een optreden waar electronics overheerste, was dat van BITOI (Bass Is The Original Instrument) rond de Zweeds-Ethiopische bassist Cassius Lambert samen met drie zangeressen. Bij zijn kousenvoeten lag een arsenaal aan effecten met honderden knopjes die hij trefzeker bediende met zijn tenen. Vooraf aan het concert legde hij uit dat de drie meiden fonetisch vogelgeluiden zongen, opgetekend in het Latijn uit een oud vogelboek. Die meiden zongen kraakhelder, maakten soms ook vogelgeluidjes. Cassius zette er een groots geluid onder, tegen het kitscherige aan.




Extatische zang uit Pakistan
Tijdens het volgende optreden gelukkig even geen synths, maar wel qawwali muziek van de Pakistaanse zanger Faiz Ali Faiz. De laatste keer dat ik hem zag, was met zijn flamenco-project (met o.a. Miguel Poveda, Duquende en Chicuelo) in 2006. Hij is inmiddels alweer een stuk ouder en dat hoorde je wel aan zijn stem, die in de hoogte wat kraakte. Met zijn omvangrijke groep zat hij op het podium van de Grote Zaal. Expressief en overtuigend zong hij, afgewisseld door de andere zangers, zijn soefipoëzie, begeleid door harmonium, tabla en handgeklap. Om deze muziek (het liefst unplugged) goed tot je door te laten dringen, zou je zittend moeten luisteren en meeklappen. Het LGW-publiek stond er een beetje onwennig bij te bewegen, maar reageerde enthousiast op zijn lange uithalen. Na dit concert kon ik voldaan naar huis.