Alle foto's: © Annemie Augustijns

Akhnaten is de derde opera die Philip Glass componeerde rond een historische figuur die de paradigma's van zijn tijd beslissend veranderde. Voorafgegaan door Einstein on the beach (1976) en Satyagraha (over Gandhi, 1980) nam Glass voor Akhnaten (1984) de Egyptische Amenhotep IV als uitgangspunt. Wanneer deze farao in 1375 voor Christus de troon bestijgt hernoemt hij zichzelf Akhnaten, schaft het veelgodendom af en installeert een monotheïstische cultus rond de zonnegod Aten. Na Einstein (wetenschap) en Gandhi (politiek) besloot Glass zo zijn operatrilogie met religie.

Vergeleken met Einstein on the beach, twee jaar geleden nog te zien in het Amsterdamse Muziektheater, is Akhnaten een heldere vertelling in drie delen. De muziek is vintage Glass, maar lyrischer dan de compromisloze partituur van Einstein on the beach - een ronduit meedogenloos werk, waarmee Glass (samen met regisseur Robert Wilson) de operaparadigma's van zijn tijd overigens beslissend heeft veranderd.

Akhnaten ontbeert die radicale vernieuwingsdrift, maar dat heeft ook wel zijn voordelen. In de enscenering van de Britse theatermaker Nigel Lowery kom je snel onder de bekoring van de vertelling. Muziek en verhaal vormen samen een compacte, adembenemende eenheid die het minder van marathon trance moet hebben, zoals Einstein on the beach.

Glass (en Lowery) zijn niet van de psychologische motivaties op de vierkante milimeter: hier wordt op een groter canvas geschilderd, met vette strepen. Het gaat hier over bovenhistorische figuren die hun tijd hebben veranderd, voor minder doet Glass het niet. Daar kun je een probleem mee hebben, zoals in deze nogal malicieus ogende bespreking.

Met de vriend van vroeger (op mijn middelbare school koos de schooltoneelregisseur met smaak hedendaagse muziek, en zo kwamen wij tot Glass, Reich en vele anderen) kwam ik juist verrassend snel onder de betoverende werking van zowel de noten, als de vertelling en vooral: deze enscenering. Een opera bombast verwijten lijkt me bovendien niet echt zuiver. Bring it on Lowery, deze kunstvorm vraagt om enige panache!



Waarin in deze enscering ruimschoots is voorzien. De kostuums van Walter van Beirendonck zijn een lust voor het oog en het centrale decorstuk, een immens, langzaam roterend paleis, heel effectief voor het veroorzaken van menige historische mijmering rond die eeuwige, fundamentele vraag: maakt het individu de tijd florerend of schept de tijd de omstandigheden waarin het individu kan floreren? Wijselijk geeft Lowery geen eenduidig antwoord.

Zoveel jaar nadat ik wekelijks Akhnaten in mijn walkman van en naar school fietsend beluisterde valt me nu pas op wat een meester Glass is in orkestratie. De geweldige balans die Glass weet te bereiken tussen lyrische muziek die mag ontroeren, en toch een zekere mate van desolaatheid en tevergeefsheid herbergt. Het duet van Akhnaten en Nefertiti, dat mij ineens deed denken aan de mooiste liederen van Purcell. In de introductie leken de strijkers er enigszins naast te spelen, maar de verdere uitvoering liet muzikaal niets te wensen over.

Het schichtige muisje dat aan de fundamenten van het paleis voorbij schoot bleef nog lang na afloop van de voorstelling woelen in mijn geest. Ieder streven naar eeuwigheid is zinloos, op dit rondtollend stuk ruimteafval. Uiteindelijk knaagt altijd het verval.

4, 6, 8 en 10 maart is Akhnaten nog te zien in de Vlaamse Opera in Gent, kaartverkoop hier.



Bezetting

Titus Engel

Muzikale leiding

Nigel Lowery

Regie & decor

Walter Van Beirendonck

Kostuums

Glen D'haenens

Belichting

Luc Joosten

Dramaturgie

Amir Hosseinpour

Choreografie

Jan Schweiger

Koorleiding

Koor Opera Vlaanderen

Koor

Symfonisch Orkest Opera Vlaanderen

Orkest

Nederlands, Egyptisch, Akkadisch, Hebreeuws met Nederlandse boventiteling. Een live-opname wordt op 28 februari om 20u uitgezonden op Klara. De prachtige versie door het Stuttgart Staatsopera Koor en Orkest olv Dennis Russell Davies (1987) is hier integraal te beluisteren.