Latinpercussioniste Jeanne Schmartz (Luxemburg, 1982) rondde onlangs een master Musicologie af aan de Universiteit van Amsterdam. In haar onderzoek gaat ze in op de onzichtbaarheid van vrouwen, en dan met name vrouwelijke muzikanten, in de salsamuziek. ‘En als ze al zichtbaar zijn, dan zijn ze meestal zangeres.’

door Elda Dorren

Je bent latinpercussionist. Liep je zelf tegen dit probleem aan?

‘Ja, ik merk dat zowel het publiek als andere muzikanten het bijzonder vinden dat ik percussie speel. Als ik het podium op loop, denken ze dat ik de zangeres ben. Als ik dan achter de conga’s ga zitten, zijn ze verbaasd. Zelf vind ik het helemaal niet zo bijzonder, want waarom zou ik geen percussie spelen? Maar ik merk dat het nog steeds niet echt normaal wordt gevonden.’

Hoe komt het dat de positie van de vrouwelijke muzikant in de salsa niet zo best is?

‘Er is een aantal factoren. Salsa is ontstaan in de Puerto Ricaanse en Cubaanse gemeenschappen van New York. De eerste factor is daarom de traditionele patriarchale Latijns-Amerikaanse cultuur, waarin de vrouw wordt geacht thuis te blijven en een goede moeder en echtgenote te zijn. Daardoor was muziekeducatie lange tijd niet toegankelijk voor vrouwen, en werd de muziek een echte mannenaangelegenheid. Daarnaast werden de mulatas, halfbloed vrouwen, vooral gezien als lustobject. In de oude koloniale culturen waren zwarte vrouwen om te werken, blanke vrouwen om mee te trouwen, en mulatas om seks mee te hebben. Op het podium werden ze dus alleen gezien als entertainers en hebben ze het heel moeilijk gehad om serieus genomen te worden. Dat zie je tot op de dag van vandaag ook in Brazilië.’

Ook de teksten van de salsamuziek zijn vaak vrouwonvriendelijk of zien de vrouw in elk geval als lustobject. Dat heb je onderzocht. Wat kwam daaruit?

‘Ik heb een kleine survey gehouden onder vrouwen die veel naar salsa luisteren. Zowel latina’s als Europese vrouwen. Daaruit bleek dat de latina’s, doordat ze opgegroeid zijn met die muziek en die een deel van hun verleden is geworden, vrijwel niet naar de teksten luisteren. Ze nemen ze niet serieus of voelen zich in elk geval niet aangesproken. Zowel latina’s als niet-latina’s vonden ritme en dansbaarheid vele malen belangrijker dan tekst. Overigens, de teksten zijn de laatste jaren wel zachter geworden. Bovendien zingt zo iemand als La India net zo hard man-onvriendelijke teksten. Die kaatst gewoon de bal terug.’

Je noemt La India. Er zijn in de salsa wel degelijk belangrijke vrouwenfiguren geweest, zoals ook La Lupe en Celia Cruz. Wat kenmerkt(e) hen en zorgde ervoor dat zij wel groot werden?

‘Als vrouwen al succesvol zijn in de salsa, dan is het als vocalisten. Ik heb me de vraag gesteld: hoe gaan deze zangeressen om met hun vrouwelijkheid? La Lupe en La India kozen allebei voor een heel vrouwelijk uiterlijk. Op het podium zelf gedroegen ze zich echter heel mannelijk. La Lupe was vulgair, macho en agressief tegen het publiek en de bandleden. La India is ook macho in haar gedrag en rookt bijvoorbeeld sigaren op het podium. Celia Cruz daarentegen, die eigenlijk qua uiterlijk en stem aan de mannelijke kant zat, probeerde op het podium zo vrouwelijk mogelijk over te komen. Zij was de moederfiguur, de lieve vrouw en echtgenote. Dus je ziet twee verschillende manieren om je als vrouw staande te houden in die mannenwereld.’

Is er hoop voor de vrouwelijke muzikanten?

‘Voor mijn onderzoek deed ik drie interviews met vrouwelijke instrumentalisten: met trompettiste Maite Hontelé, pianiste en percussioniste Anabell Febles Gutiérrez en tromboniste May Peters. Alle drie hebben ze het over een positieve verandering. Ook in online discussies over vrouwen in latinjazz merk je dat meer en meer vrouwelijke muzikanten geaccepteerd worden. Maar het gaat langzaam. De bandleiders zijn nog steeds mannen, de grote namen in de muziekindustrie zijn nog steeds mannen, de producers zijn nog steeds mannen. Er is één uitzondering: de trompettiste van Gilberto Santa Rosa. Bandleiders stellen bands samen uit hun eigen vriendenkring; het is een moeilijke vicieuze cirkel om te doorbreken. Zelfs in Europa.’

Merk je dat ook op de opleidingen?

‘Jazeker. Op het conservatorium in Rotterdam was ik het enige meisje in de percussieklas van mijn jaar. Daarna kwam er een tijdje niks, en nu zitten er weer twee meisjes. Ook bij de bassisten en blazers zitten bijna alleen maar mannen. Uit mijn onderzoek bleek dat het meest vrouwelijke instrument de zang is, dan de piano, en verder eigenlijk niets.’

www.myspace.com/sonidoprofundo

www.myspace.com/jeanneschmartzmusic



Download de pdf met de volledige tekst van het onderzoek vanaf deze pagina.