Hemelse percolator Ton Maas - dinsdag 16 mei, 2017


groep 1

'Een goddelijk instrument', zo noemde Harry Partch de door hem bedachte en eigenhandig gebouwde Mazda Marimba. Waarom? 'Omdat het klinkt als een percolator!' Het is tekenend voor deze even kleurrijke als eigenzinnige Amerikaanse componist, die een groot gevoel voor humor paarde aan een opvliegend temperament. In de meest bloemrijke bewoordingen kon hij tieren op wat hij als verschrikkelijke wandaden beschouwde, zoals de uitvinding van de zogeheten 'gelijkzwevende temperatuur'. Daarbij werden de 'halve' toonsafstanden binnen het octaaf gelijkgetrokken, zodat zich tussen de G en de A op het pianoklavier slechts één zwarte toets bevindt in plaats van twee (Gis en As).

groep 2

In plaats daarvan ontwikkelde Partch in de jaren dertig van de vorige eeuw een geheel eigen toonsysteem, gebaseerd op natuurlijke intervallen, waarbij het octaaf werd verdeeld in niet minder dan 43 tonen. De instrumenten die hij voor zijn muziek bedacht en bouwde - hij noemde zichzelf het liefst een muzikale timmerman - raakten na zijn dood in 1978 verval en decennia lang was het behelpen voor wie de muziek van deze bijzondere componist nog wilde uitvoeren.

mazda

Maar het tij keert. Mede dankzij de inspanningen van Partchliefhebber en -biograaf Bob Gilmore en (pop)muzikanten die zich door Partch hebben laten inspireren (onder wie David Bowie, Tom Waits en Paul Simon), neemt de belangstelling steeds meer toe en inmiddels worden op diverse plekken in de wereld replica's gebouwd. Zo ook in Amsterdam, door een groepje enthousiastelingen dat zich het Amsterdam Harry Partch Project noemt.

gitarist

Gisteravond was het zover: het Scordartura ensemble gaf in het Amsterdamse Splendor voor het eerst een concert met enkele van de inmiddels voltooide replica's. De Adapted Viola van Elisabeth Smalt was er al langer, evenals de beide aangepaste gitaren van Chris Rainier. Nieuw waren de Chromelodeon (nu uitgevoerd als elektrisch keyboard), de imposante Kithara I en de allernieuwste aanwinst: de al genoemde Mazda Marimba, een trapvormig rekje met zorgvuldig afgezaagde en vervolgens gestemde peertjes (jawel, echte gloeilampen!) die met piepkleine mallets worden geslagen. Een aantal nog onvoltooide instrumenten als de Diamond Marimba en de Harmonic Canon kon dankzij sampling toch van de partij zijn.

kithara

Voor wie nog nooit muziek van Partch had gehoord, moet het in eerste instantie een licht ontregelende ervaring zijn geweest. Vanuit de vertrouwde westerse toonladder bezien zijn heel wat van de noten in het klankpalet van Partch ronduit 'vals', met schurende en wringende 'dissonanten' als gevolg. Maar wie bereid is het vertrouwde houvast lost te laten en de oren laat 'accomoderen', glijdt bijna ongemerkt een wereld van onvermoede schoonheid binnen. De alledaagsheid van de door Partch gebruikte liedteksten en de olijke knipoog achter veel van de titels fungeren daarbij als glijmiddel.

detail

Maar ook voor 'gevorderde' Partchfans was het een bijzonder evenement. Eindelijk was te zien hoeveel behendigheid vereist is om noten te ontfutselen aan de enorme Kithara. Bespeler Samuel Vriezen kwam bij het tokkelen en gelijktijdig bedienen van de slide bars zichtbaar handen tekort en de onzekerheid of hij het ritme wel kon bijbenen, hield je als toeschouwer op het puntje van je stoel. Ervaren gitaristen zullen met stille bewondering hebben gekeken naar de linkerhand van Rainier, die zich in heel andere bochten moest wringen dan de welbekende akkoordgrepen van de alledaagse gitaar. Zangeres Alfrun Schmid bleek moeiteloos te kunnen schakelen tussen de bijna parlando gezongen passages en stukken waarbij ze in de hoogste registers fel moest uithalen.

baskl

Niet alles liep even gestroomlijnd. Zo was er een extra lange pauze nodig om Vriezen de gelegenheid te bieden de 72 snaren van de Kithara opnieuw te stemmen. En het opstarten van de virtueel aanwezige instrumenten op het elektronische tablet duurde soms langer dan voorzien; een enkele keer zelfs zo lang dat Schmidt de leegte maar moest opvullen met een praatje. Dat alles werkte eerder bevorderend voor de stemming in de zaal dan dat het als hinderlijk werd ervaren. Toen na een aantal nieuwe composities in de 'geest' van Partch het laatste stuk werd ingezet - Yankee Doodle Fantasy uit 1944 - kwam alles bij elkaar in één grote ontlading van instrumentaal en vocaal vuurwerk, waarbij Alfrun Schmid de venijnige ironie van Partch perfect wist te treffen.


meer blogs
Ton Maas - 17 september, 2023
Ton Maas - 10 augustus, 2023
Ton Maas - 10 juli, 2023
Ton Maas - 20 januari, 2023
Ton Maas - 24 november, 2022
Ton Maas - 28 augustus, 2022
Ton Maas - 3 september, 2022
Ton Maas - 29 augustus, 2022
Ton Maas - 22 augustus, 2022
Ton Maas - 13 augustus, 2022