In de nacht hoor je soms de opmerkelijkste dingen uit de radio komen. Vorige week was de hoofdaannemer van het nieuwe Utrechtse Muziekpaleis te gast bij Casa Luna op radio 1. Na de uitwisseling van enige beleefdheden kwam de presentator met de juiste scherpe vraag: hoe kan het dat de verbouwing van Vredenburg tot Muziekpaleis, begroot op 100 miljoen euro, uiteindelijk 140 miljoen euro heeft gekost?
Een helder antwoord bleef uit. De overschrijding ter waarde van 40 miljoen euro had nu eenmaal te maken met de Utrechtse politiek, die gedurende het bouwproces met nieuwe eisen kwam en er waren ook nog wat tegenvallers bij de aanleg van de herstelde gracht naast het Muziekpaleis. Die vermaledijde betonnen racebak onder Hoog Catharijne is verleden tijd, Utrechters kunnen weer een volledige rondvaart maken in de toekomst, met uitzicht op het gigantische Muziekpaleis.
Het blijft moeilijk voorstelbaar: een kostenoverschrijding van 40 miljoen euro. Je moet er niet aan denken hoeveel seizoenen vol internationaal spraakmakende podiumkunsten je met dat bedrag kunt programmeren. Nederland heeft nu drie grootschalige nieuwbouwprojecten voor cultuur op stapel. Naast het Utrechtse Muziekpaleis, dat in 2014 open moet gaan, met als voornaamste bespelers Vredenburg en Tivoli, zijn dat het Forum in Groningen, een nieuwe huisvesting voor bibliotheek, arthousecinema en stadsarchief en begroot op 71 miljoen euro, en het Spuiforum in Den Haag, begroot op 181 miljoen euro, met als bespelers het Nederlands Dans Theater, het Residentie Orkest en het Koninklijk Conservatorium.
Saillant detail: twee van de drie plannen kampen met massale maatschappelijke weerstand: Groningen en vooral Den Haag zijn not amused over deze geldingsdrang en bouwdrift in tijden van culturele kaalslag. Vooral in Den Haag bestaat er veel verzet tegen de plannen. Spuifyra heet het Spuiforum al in de volksmond, en de artist impression doet inderdaad het allerergste vrezen: een kitscherige, Jeff Koons in herinnering brengende bonbondoos in hoogst gedateerde starchitect-stijl, ver voorbij de menselijke maat. De 'artist impression' oogt, zoals het die leipe renderings van architectenbureau's betaamt, vooral surrealistisch.
Twee dingen die me bij al deze ambitie opvallen: de totale stilte van de belanghebbenden over hoe deze nieuwe praalpaleizen zullen worden geprogrammeerd (zowel in artistieke als in economische zin) en het geringe zelflerend vermogen van de overheid, die immers al jarenlang aan zichzelf rapporteert dat er veel teveel cultuurplekken in Nederland zijn. Terwijl er een massale bezuiniging op de kunsten is doorgevoerd, waarvan de effecten als sluipmoordenaars in de nacht steeds duidelijker worden, lijkt er voor de ontwerpers en bouwers van al die cultuurplekken geen vuiltje aan de lucht. Wie een subsidieaanvraag schrijft moet soms tot in absurde details beargumenteren hoe het plan financieel in elkaar steekt, maar voor de megalomane stapeling van cultuurstenen lijkt die eis onbestaanbaar. Think big, hier wordt immers op een groter doek geschilderd! Wie hier sceptische vragen stelt wordt afgeserveerd als een burgerman die weigert in te zien hoe blij toekomstige generaties zullen zijn met al deze bestuurlijke daadkracht. Wethouderlijke bewijsdrift en Freud – je zou er een studie aan kunnen wijden.
De bochten waarin de Haagse pleitbezorgers van het Spuiforum zich moeten wringen zijn hierbij ronduit schokkend: onder massale druk (tweederde van de stad is tegen) liet men een alternatief, renovatie van de bestaande zalen, doorrekenen, door hetzelfde architectenbureau van de geplande nieuwbouw! Heel verrassend kwam dat bureau tot de conclusie dat renovatie toch echt veel duurder zou uitvallen. We schamperen hier graag over bananenrepublieken en Berlusconi's in het verre buitenland maar aan de noordzee kan het ook behoorlijk stinken ..
De aannemerij telt intussen haar zegeningen, de wethouders zien hun tijdelijke bestuursperiode voor de eeuwigheid bekrachtigd in erecties van steen. De directeur van het beoogde Spuiforum schreef op zijn facebookpagina op de dag dat de gemeenteraad definitief koos voor de bouw: 'zo, nu een fles goede wijn open' - getuigend van een toch minstens opmerkelijk te noemen joi de vivre terwijl zo ongeveer de hele Haagse cultuur werd weggesaneerd met de dooddoener 'economische crisis'. Joi de vivre of Schadenfreude?
Tegelijkertijd maakt iedereen die verder kijkt dan louter eigenbelang zich ernstig zorgen over de toekomst van avontuurlijke programmering op de Nederlandse podia, waar de druk om commercieel te gaan steeds prangender wordt. De Vereniging van Nederlandse Poppodia en Festivals (VNPF) slaat al de noodklok voor de poppodia, die nauwelijks meer avontuurlijk kunnen programmeren, en dan zwijg ik nog maar over jazz, hedendaags en wereldmuziek. Wat een naargeestig vooruitzicht: alleen maar groepen op de maandkalenders die de zaal automatisch vol trekken, met hier en daar tijdens het festivalseizoen misschien nog een minuscuul podium voor introducerende programmering.
NB Rem Koolhaas mengt zich in de discussie (7 maart '14).
