‘De Kaapverdische zangeres Carmen Souza heeft het allemaal’, schreef muziekcriticus en Mixed-redacteur Ton Maas in de Volkskrant over het concert van Souza in het Bimhuis anderhalf jaar geleden. ‘IJzersterk repertoire, een soepele en wendbare stem die moeiteloos door alle registers glijdt en een volkomen ontspannen podiumpresentatie. (...) Met enkele ontwapenende en geestige ontboezemingen over haar privéleven weet ze een zaal binnen de kortste keren om te toveren tot een intieme huiskamer.’ En zo was het precies.

door Charlie Crooijmans
interview februari 2010

Dat was in oktober 2008. Sindsdien is er veel gebeurd: diverse tournees en nu de nieuwe cd Protegid, die on the road werd opgenomen. Samen met haar bassist, mentor en producent Theo Pas’cal, waarmee de in Portugal geboren Souza al tien jaar samenwerkt, creëerde ze de basis van de nummers, in de Londense studio werden de pianopartijen van Victor Zamora en percussie van Sebastian Sheriff opgenomen, en de rest van de opnamen vond plaats in de mobiele studio. Souza: ‘Voor ons was het een fantastische ervaring omdat een steeds andere omgeving enorm inspireert.’

Op de cd speelt een aantal gastmusici mee. Zijn die allemaal opgenomen in de mobiele studio?
‘Nee, niet allemaal. De Cubaanse pianist Omar Sosa en de Franse accordeonist Marc Bertoumieux hebben een drukbezette agenda. Ze zijn heel geroutineerd en spelen vrijwel alles wat hun interessant lijkt. Maar ze hebben met plezier tijd vrijgemaakt. Sosa heeft zijn partij in New York opgenomen en Bertoumieux in Parijs. De Portugese brassband Tora Tora Big Band hebben we in Portugal kunnen opnemen. En Rick Lazar in Canada.’

Hoe zijn de ritmes van Kaapverdië in jouw muziek vermengd met jazz?
‘In het nummer Magia Ca Tem is die relatie heel subtiel. Zo aan de oppervlakte lijkt het een swing, maar als je goed luistert, hoor je het morna-ritme in een diepere laag bespeeld door de cajón. Eigenlijk lijken de ritmes batuque en funaná heel erg op bebop. De traditionele ritmes zijn sterk verbonden met de blues uit Amerika. In Kaapverdië zijn het ook landwerkers geweest die met precies hetzelfde gevoel werkliederen zongen. Evenals de pentatonische toonschalen en natuurlijk ook de boodschap in de liederen. Dat heeft natuurlijk te maken met de slavernij. De verbinding met Cuba is nog sterker, omdat de eerste slaven die naar Cuba werden getransporteerd Kaapverdiërs waren.’

In Londen heb je workshops gegeven over de relatie tussen jazz en Kaapverdische muziek.
‘Vooral voor kinderen. Het is zo leuk om te zien hoe nieuwsgierig ze zijn. Ze willen alles naspelen. Ook volwassenen stellen zich open voor de geschiedenis. Er is niet veel kennis over Kaapverdië. Vele verhalen gaan verloren. Het is zo leuk om meer te weten over een bepaalde cultuur, zodat je verrassende connecties kan leggen.’

Heb je eigenlijk ooit in Kaapverdië opgetreden?
‘Nee, nog nooit! Hopelijk gaat het dit jaar gebeuren, in de zomer. Het zou zo geweldig zijn om daar te zijn, om mijn roots te kunnen voelen en me te kunnen laven aan de cultuur. Op mijn achtste of negende jaar ben ik met mijn ouders voor het eerst naar Kaapverdië geweest. Daarna ben ik nooit meer terug geweest. Ik leef dus op herinneringen. Bij mij thuis is het net klein-Kaapverdië. Ik ben zeer beschermd opgegroeid. Niet alleen was mijn opvoeding en scholing christelijk, ook de Kaapverdische aard is beschermend.’

Heet je nieuwe cd daarom Protegid (beschermd, veilig)?
‘Ja. Het gelijknamige lied gaat over mijn vader, die me nog altijd beschermt. Ik ben beschermd opgegroeid. Dat klinkt alsof ik heel erg verwend ben, maar dat is niet zo. Ook in de muziekwereld heb ik het geluk gehad altijd de juiste mensen te treffen. Je kunt jezelf zo verliezen als je met de verkeerde mensen werkt. Theo (Pas’cal; red.) en mijn manager Patricia begrijpen mijn missie. En ik wil ook de mensen om mij heen en mijn publiek beschermen. Op de hoes sta ik met mijn petekind India – het vijf jaar oude dochtertje van Theo. Ze is aan mij verbonden met een doek, zoals je de Afrikaanse moeders ziet lopen met hun baby’s. Het biedt de beste bescherming. De foto staat daarom ook symbool voor Protegid.’

Ondanks dat je in het Creools zingt, vind je het heel belangrijk dat het publiek de boodschap meekrijgt.
‘Ja, ik wil er zeker van zijn dat iedereen me begrijpt. Ik spreek Engels, Frans en een beetje Duits als het moet. Tussen de muziek door vertel ik altijd waar de tekst over gaat. Het gaat meestal over de simple games of life. En dat we elkaar meer moeten beschermen.’

Waarom heb je ervoor gekozen om het nummer Afri Ka nogmaals op te nemen?
‘Afri Ka staat inderdaad ook op de cd Verdade uit 2008. Tijdens het optreden probeer ik iedereen mee te laten zingen. En het leuke is dat er na de show altijd mensen naar me toe komen om mij het refrein voor te zingen. Aan al deze mensen wil ik een presentje geven, en heb ik hem daarom nog keer op plaat gezet. Het lied belichaamt mijn persoonlijke herinneringen aan Afrika. Vandaar dat het zo staat geschreven: 'Afri Ka' staat voor 'Afrika Karmen' – mijn naam wordt in Kaapverdië ook wel met een k geschreven.’

Hoe heb je Theo Pas’cal eigenlijk leren kennen?
‘We hebben elkaar ontmoet tijdens mijn auditie voor een gospelkoor. Theo groeide op, omringd door de Kaapverdische cultuur. Zijn ouders zijn namelijk missionarissen en hebben in Lusofone landen gewerkt. Theo voelde zich altijd tot afro-muziek aangetrokken. We zijn goede vrienden geworden en hij heeft me laten luisteren naar jazz en allerlei contemporaine genres en stijlen. Hij heeft me gestimuleerd om een instrument te gaan spelen en zelf te componeren. Door veel te lezen en studeren is mijn liefde voor de muziek gaan groeien. Ik voel dat het nu mijn beurt is om de muziek te dienen, elke dag.’

Hoewel je uit de gospel komt, is jouw stem eerder zacht en intiem dan imposant.
‘Ik ben op zoek naar vrede. Iemand zei eens dat je elke dag vijf minuten vrede moet zoeken. Soms is dat niet gemakkelijk als het even niet meezit. Ik wil dat het publiek vrede voelt. De boodschap kan op een vredelievende manier worden overgebracht. Je hoeft het dus niet uit te schreeuwen, zoals dat soms in de gospel gebeurt. Daar worden de mensen alleen maar nerveus en verward van, het is dan niet duidelijk waar de boodschap over gaat, namelijk over peace for all.’

Protegid van Carmen Souza was Cd van de Week op MixedWorldMusic.com van 24 februari tot en met 1 maart 2010.

Bekijk hier de video van de song Protegid.

Tournee 2011
april 13, Chassé, Breda; 15, Zuiderpershuis, Antwerpen; 16, Parkstad Limburg Theaters, Heerlen; 17, Lantaren Venster, Rotterdam

Tournee 2010:
Carmen Souza is van 27 februari tot en met 14 maart op tournee in Nederland en België:
februari: 27, Paradox, Tilburg
maart: 4, WMDC, Rotterdam;  7, De Gieterij, Maastricht; 10, Arsenaaltheater, Vlissingen; 11, Muziekcentrum Frits Philips, Eindhoven; 12, De Maaspoort, Venlo; 13, Handelsbeurs, Gent; 14, Tropentheater, Amsterdam

Meer informatie, audio en video van Carmen Souza: www.myspace.com/carmensouza