Zangeres Estrella Acosta woont en werkt alweer een flink aantal jaren in Nederland. Hier herontdekte ze eind jaren negentig haar Cubaanse roots, met een aantal fraaie cd-projecten als gevolg. Haar laatste ontdekkingstocht voert langs de deels vergeten geschiedenis van vrouwelijke Cubaanse componisten. Aan Ronald Veerman vertelt ze hoe een geliefde Amerikaanse vintage comedy haar op het spoor zette...
door Ronald Veerman
Kan je iets vertellen over je jeugd in Cuba en hoe muziek daarin een rol speelde?
Zoals je weet is er in Cuba overal muziek! Ik ben geboren in de wijk El Vedado in Havana. Daar waren altijd feestjes waar mensen dansten en muziek maakten. Via de radio hoorden we alle Cubaanse sterren van dat moment, Beny Moré, Celia Cruz, Elena Burke, Omara Portuondo… Ook de muziek van het platteland was destijds populair. Als we bij familie buiten de stad op bezoek waren, hoorde ik boeren muziek maken, gewoon met elkaar om de tafel, als ontspanning. Mijn ouders zagen dat ik het leuk vond en kochten een gitaar voor me. Later in Fontanar, een buitenwijk van Havana, hadden we een garage waar regelmatig vrienden van me langs kwamen om samen muziek te maken. Een aantal van hen is uiteindelijk professioneel muzikant geworden. Mooie herinneringen.
De vroegste herinnering
Herinner je je nog het moment waarop je besefte dat je toekomst in de muziek lag?
Als klein meisje vond ik het al leuk om op te treden. Ik zag een film met de Spaanse zangeres Sarita Montiel. Die zong daarin het lied Fumando Espero (zie de video boven), dat gaat over hoe ze een sigaret rookt terwijl ze op haar geliefde wacht. Ik vond het zo mooi dat ik besloot het uit mijn hoofd te leren en voor mijn familie te zingen. Op een avond, tijdens een feestje bij mijn grootouders, kwam ik tevoorschijn met een sigaret, liep naar het raam en begon voor de gasten het liedje over mijn geliefde te zingen, terwijl ik deed alsof ik rookte! Ik was misschien vier of vijf, maar ik denk dat toen ik al wist dat ik zangeres wilde worden…
Verslingerd aan Brazilië
Je hebt veel gereisd en je in allerlei muzikale stijlen verdiept…
Toen we naar de Verenigde Staten verhuisden, veranderde ook mijn muzikale omgeving. Op de radio en televisie hoorde ik Michael Jackson, Stevie Wonder en Aretha Franklin. De ritmes van Motown klonken vertrouwd, omdat ik er Cubaanse sporen in herkende. Tijdens mijn studie in Austin maakte ik kennis met jazz, maar even later ontdekte ik de Braziliaanse muziek en ik raakte daar compleet aan verslingerd. Ik luisterde naar Tom Jobim en João Gilberto en naar Elis Regina, de beste Braziliaanse zangeres ooit. Ik was inmiddels afgestudeerd als antropologe, maar besloot dat ik deze muziek wilde gaan zingen. In 1982 ben ik voor een half jaar naar Rio de Janeiro gegaan om me helemaal in de Braziliaanse muziek onder te dompelen en daarna werd ik gevraagd voor optredens met een band in New York. Daar leerde ik de Nederlandse bassist Arjen Gorter kennen, ik kwam met hem naar Nederland en we trouwden in 1985. In Amsterdam begon ik een band met muzikanten met wie ik mijn voorliefde voor Braziliaanse muziek deelde.
Cuba herontdekt
Hoe kwam je terug bij de muziek van je moederland?
Dat was een paar jaar later. Eind jaren negentig kwamen er veel Cubaanse groepen naar Nederland. Ik zag ze optreden en besloot terug te keren naar mijn wortels, en voorlopig te stoppen met Braziliaanse muziek. Ik pakte mijn claves en liep thuis de hele dag Cubaanse son en guajira te zingen, haha! Ik vormde een groep met een aantal andere Cubaanse muzikanten die naar Nederland waren gekomen. Maar ik zing nog steeds af en toe Braziliaans en jazz hoor, de stijlen die zo bepalend zijn geweest voor mijn ontwikkeling.
Op zoek naar de kern
Opvallend aan Mujeres de Luna is de losse, spontane sfeer van de uitvoering, terwijl er toch behoorlijk veel werk in moet hebben gezeten…
Dat was ook de sfeer die we zochten, maar we hebben inderdaad veel tijd besteed aan de voorbereiding en het selecteren van nummers. Daarbij wilde ik elke song en elk arrangement helemaal doorgronden, om echt te begrijpen hoe ik ze moest vertolken, waar de kern van het lied zat. Maar ik werd daarbij gelukkig ondersteund door deze fantastische groep arrangeurs en muzikanten.
Een muzikale rijsttafel
Wanneer ontstond het idee om een strijkkwartet erbij te halen?
Hoewel het een album zou worden rond muziek van Cubaanse componistes, vonden (pianist en muzikaal leider) Marc Bischoff en ik dat we ook andere ritmes en stijlen moesten toelaten. Deze vrouwen ontwikkelden tenslotte ook allemaal hun eigen mix uit allerlei invloeden: Caribisch, Europees, jazz, noem maar op. En het was natuurlijik een internationaal gezelschap van muzikanten, die allemaal hun eigen ingrediënten meebrachten naar onze muzikale rijsttafel…
De Venezolaanse trompettist en arrangeur Michael Simon had een arrangement met strijkkwartet geschreven voor Esta Ve Tocó Perder, een van de songs van Maria Teresa Vera. We namen het op en iedereen vond het geweldig. Toen zei Samuel Ruiz, onze bassist: waarom niet een heel album met strijkers? Ik verklaarde hem voor gek, want het leek me financieel gewoon niet haalbaar, maar het idee liet me niet los en op een dag zei ik tegen Arjen (die de CD produceerde, red.): We gaan er gewoon voor! Soms moet je ook een beetje gek zijn. Maria Teresa Vera was in de jaren twintig de eerste vrouw die in Cuba een compleet mannelijk orkest leidde. Dat ging toen vast ook niet vanzelf!
Ik zocht de rest van repertoire bij elkaar, er kwamen arrangementen en ik vond een strijkkwartet, Pavadita, dat gespecialiseerd is in tango en andere Latijns-Amerikaanse muziek.
En de financiering kwam toch nog rond…
Ja, gelukkig kregen we ondersteuning van het Fonds Podiumkunsten om met het kwartet te kunnen touren.
Vergeten geschiedenis
Wat was de aanleiding om een heel album te wijden aan vrouwelijke songschrijvers?
Ik keek vroeger graag naar de Amerikaanse comedyserie I Love Lucy. In een van de afleveringen zong Ricky Ricardo, de Cubaan die Lucy’s echtgenoot speelde, het nummer Babalú Ayé van Margarita Lecuona. Toen ik haar jaren later googelde, kwam de naam van haar verre neef Ernesto Lecuona veel vaker tevoorschijn dan die van Margarita. Nou was Ernesto inderdaad een beroemde pianist en componist geweest, maar Margarita had een even succesvolle carrière gehad. Haar muziek werd door orkesten over de hele wereld gespeeld. Toch bleek ze zelf nauwelijks bekend te zijn. Dus ik vroeg me af wat er in de geschiedschrijving met vrouwelijke Cubaanse componisten was gebeurd. Zo begon mijn zoektocht naar de Mujeres de Luna, de ‘maanvrouwen’ van het Cubaanse lied.
Reis door de tijd
Het album reist door de tijd, vanaf de vroege pioniers zoals Maria Teresa Vera tot hedendaagse singer-songwriters. Sommige daarvan heb je persoonlijk leren kennen…
In 2015 ontmoette ik Marta Valdés en onlangs heb ik haar thuis in Havana opgezocht. Ze is nog jong van geest en heeft een goed geheugen. Toen ik haar de vraag voorlegde of vrouwelijke muzikanten het in de jaren vijftig extra zwaar hadden, wuifde ze die weg; ze vond de kwestie niet relevant. Als je iets over een componist te weten wil komen, zei ze, dan moet je goed naar hun muziek luisteren. Daar ligt het geheim van hun leven.
Door de natuur verbonden
De titel Mujeres de Luna suggereert dat er naast de muziek nog een dieper gegeven is dat deze vrouwen met elkaar verbindt. Wat wilde je er precies mee zeggen?
In de eerste plaats: vrouwen hebben een natuurlijke band met de maan. We zijn onderling verbonden door cycli die andere processen in de natuur weerspiegelen. Zoals wij leven geven, kunnen we vrede stichten en het leven op onze planeet beter maken. Vrouwen kunnen verbanden aangaan en samen strijden voor onderwijs, gezondheidszorg, gelijke rechten voor vrouwen en mannen enzovoort. Ik wilde juist deze vrouwelijke componisten in het zonnetje zetten omdat zij, net als zoveel andere vrouwen, meer erkenning verdienen voor hun werk. Als vrouwen zijn we al een heel eind gekomen, maar we hebben nog een lange weg te gaan.
Zou je kunnen zeggen dat er in elke vrouw een Mujer de Luna schuilt?
Jazeker, er zit een maanvrouw in ons allemaal! We hoeven alleen maar naar binnen te kijken om onze talenten te ontdekken. Zelf heb ik enorm veel geleerd van de verhalen van deze verbazingwekkende vrouwelijke componisten en ik kijk er naar uit om de komende tijd met onze concerten die verhalen via de muziek bekend te maken bij een groter publiek.
Concert
08 mrt - CC Amstel, Amstelveen (ter gelegenheid van Int. Vrouwendag)
Line-up
Estrella Acosta (zang), Marc Bischoff (piano), Efraim Trujillo (sax/fluit), Claudia Valenzuela (viool), Samuel Ruiz (bas), en Enrique Firpi (drums)
