Van Tropic�lia tot minister van Cultuur, en nu weer on the road met zijn project F� na Festa. Op 16 juli 2013 was hij te zien in Paradiso, Amsterdam, een dag later in het Openluchttheater Rivierenhof in Deurne. Charlie Crooijmans sprak uitgebreid met hem.

Luister bij het lezen van dit interview naar de playlist van Gilberto Gil-albums op ons Spotify-kanaal.

En bekijk hier een aantal video's op ons YouTube-kanaal.

Gilberto Gil geeft dinsdag 16 juli 2013 een concert in Paradiso, Amsterdam.

En Gil is woensdag 17 juli in Deurne te zien, met als supportact Lucas Santtana.


door Charlie Crooijmans

Zanger, gitarist en componist Gilberto Gil is in Brazilië een ware volksheld. Onder de administratie van Lula werkte hij als minister van Cultuur, was hij pleitbezorger voor Creative Commons en bedacht hij het project Culture Points om jong talent in de arme gebieden van het land te stimuleren met muziektechnologie en -educatie. In de jaren zestig maakte hij deel uit van Tropicália, een artistieke experimentele beweging waarin tegen de stroming in nationale genres als samba werden gemengd met westerse psychedelische rock en waarin het sociale engagement voorop stond.

Latin Grammy 2010
Vorig jaar is de documentaire Tropicália (Marcelo Machado) uitgekomen over onder meer de ballingschap van Gilberto Gil en Caetano Veloso in Engeland tijdens de dictatuur. De laatste cd van Gilberto Gil heet Fé na Festa. Hiervoor ontving hij in 2010 een Latin Grammy: Melhor Álbum de Música de Raízes Brasileiras - Regional Nativa (Beste album met muziek met Braziliaanse roots). Ik vraag hem over dit project, over de forró en over enkele tendensen van het grootste land in Zuid Amerika.

Voor uw tournee in Europa neemt u het programma Fé na Festa mee. Wat is dat voor een project?
'Fé na Festa is een project gebaseerd op de festas juninas, de vieringen van de katholieke heiligen zoals São João en São Pedro in de maand juni. Deze vieringen markeren een sterke traditie in de populaire muziek (forró) van het noordoosten van Brazilië. Ik kom uit die regio en voel me er zeer mee verbonden. De grote meester, componist en dichter Luiz Gonzaga (1912-1989) komt ervandaan en is van grote invloed op mijn leven en werk geweest. Fé na Festa is het repertoire van mijn laatste album en dat kom ik in Europa laten horen.”

Het is niet de eerste keer dat u met forró werkt. In de film Eu, Tue, Eles (2000, met Regina Casé) heeft u muziek gecomponeerd, gebaseerd op forró.
“Ja, zelfs op mijn allereerste plaat (Louvação, 1967) staan verschillende liedjes – Viramundo, Luvação, Procissão – gebaseerd op thema’s uit Noordoost-Brazilië, maar ook in later werk is dat het geval. Inderdaad heb ik voor de soundtrack van de film Eu, Tu, Eles liedjes van Luiz Gonzaga opnieuw opgenomen. Eigenlijk is deze stijl altijd aanwezig in mijn werk.”

Wat is het verschil met uw werk van toen en Fé na Festa?
“Het verschil zit 'm in de instrumentatie en het timbre. Er zijn nu ook elektronische ritmes naast de traditionele. De Fransman Nicholas Krassik speelt viool, en ook rabeca, die een andere klankkleur aan de muziek geeft. Rabeca is een vedel die traditioneel wordt gespeeld in de forró.”

Topmuzikanten
De groep bestaat verder uit geweldig virtuoze musici: de accordeonist Toninho Ferragutti, gitarist Sergio Chiavazzoli, bassist Arthur Maia, percussionist Gustavo di Dalva en Jorge Gomes op zabumba (traditionele grote platte bassdrum) en drums. Gilberto Gil zelf zingt en speelt gitaar.

Is het waar dat forró niet erg hoog wordt aangeslagen?
“Forró is de muziek van het volk, de massa. De migranten uit het Noordoosten in Rio de Janeiro en São Paulo houden natuurlijk van deze muziek. Maar het is al jaren geleden naar buiten gebracht door Luiz Gonzaga. En hoewel het vandaag de dag nog steeds volksmuziek voor de eenvoudige man is, valt het ook in de smaak van de moderne Braziliaan.”

Wat trekt u het meest aan forró?
“Ik houd erg van het ritme. Het is authentiek en het heeft een eigen karakter. Dit komt door de accordeon, die oorspronkelijk uit Italië komt, veel in Midden-Europa werd gespeeld, en via Spanje en Portugal in Brazilië terecht is gekomen. En door de zabumba, een trommel van Arabische oorsprong die zorgt voor de verschillende ritmes maxixe, baião en xote. En door de thema’s! Over het platteland van Brazilië, het leven van de man in het veld in het Noordoosten van Brazilië. De verhalen komen allemaal uit deze cultuur. Deze aspecten interesseren mij het meest aan dit soort muziek.”

En hebben uw eigen teksten op het album Fé na Festa ook met het platteland te maken?
“Ja, die zijn geënt op dit soort (fictieve) karakters uit deze omgeving. Sommige teksten zijn sociaal geëngageerd.”

Waarom wordt Luiz Gonzaga 'O Rei do Baião' genoemd?
“Omdat het in Brazilië de gewoonte is om artiesten als koning of koningin te bestempelen met een genrebepaling, eigenschap of tijdsvak. Dat is bijvoorbeeld ook zo met de zanger Chico Alvez ('O Rei da Voz', de koning van de stem; red.) en Roberto Carlos ('ORei doIêiêiê', de koning van de yeah yeah yeah; red.). Het is een traditie in Brazilië om bekende artiesten zo’n status toe te kennen. Luiz Gonzaga werd in zijn tijd beschouwd als de koning van de baião, omdat de baião het voornaamste ritme van de forró is.”

Waar bent u koning van?
“Ik? Ik ben een rei de nada!" lacht Gil luid, een koning van niks. Tot nu toe heb ik nog niet zo’n titel gekregen.”

Dat komt nog wel, toch?
“We zien het wel…”

Het ziet er naar uit dat Brazilië zich meer en meer openstelt. Er verschijnen films en documentaires, zelfs een soap, die gaan over – of zich afspelen in – de tijd van de militaire dictatuur. Hoe is dat tot stand gekomen?
“De Braziliaanse samenleving is een stuk complexer geworden. Door angst en een snel groeiende economie is er behoefte ontstaan om te leven in een sociale en open samenleving. Ook speelt het beeld mee dat de wereld heeft van het Brazilië van nu. De samenleving interesseert zich meer en meer voor haar eigen geschiedenis, verleden, bevrijding en de verhalen uit de belangrijke tijdperken, zoals de dictatuur, die van 1964 tot 1985 duurde."

Culturele beweging Tropicalismo
"Met de terugkeer van de democratie is er een grotere belangstelling voor een herziening van de geschiedenis, vandaar deze golf van documentaires en films over de dictatuur en over de culturele bewegingen die verbonden zijn aan deze periode, zoals Tropicalismo (waar Gilberto Gil dus zelf deel van uitmaakte; red.). Een bewustzijn dat hoort bij de ontwikkeling van de Braziliaanse samenleving.”

Het valt me op dat er meer en meer internationale samenwerking plaatsvindt, zoals het project A Curva da Cintura en Martin Fondse & Lenine. U bent nu toch ook betrokken bij een nieuwe samenwerking, Viramundo?
“Ja, dat is een documentaire van Zwitserse makelij. De filmmakers, de auteur, de regisseur (Pierre-Yves Borgeaud) en het hele technische team die het concept hebben bedacht en uitgewerkt, komen uit Zwitserland.
"De film probeert relaties bloot te leggen, gelijkenissen te trekken tussen de Australië aboriginals, de Zuid-Afrikanen die tegen de Apartheid hebben gestreden en de indianen uit de Braziliaanse Amazones. Het is een poging om vast te stellen wat de verhalen gemeen hebben, hun strijd tegen discriminatie, tegen een sociaal-politieke en economische onderdrukking. De strijd tegen de overheersing, het overleven van slavernij, het leven na het kolonialisme, enzovoort, in het 'tropicalismo' van de planeet. Daar gaat de film dus over."

Documentaire Viramundo
"Ze hebben mij uitgekozen als MC. Ik heb veel interviews gedaan met aboriginal-collega's in Australië. En met muzikanten uit zuidelijk Afrika, zoals Vusi Mahlassela en anderen die in de film voorkomen. Er is een interview met de minister van Educatie van Australië, Peter Garrett, die zanger was van de rockgroep Midnight Oil. Het is een interessante film geworden. Hij is al in Europa in première gegaan in Parijs en Zwitserland (eind juli in Nederland; red.) en de filmmakers verwachten veel internationale belangstelling.”

Brengt dit u tot een verdere samenwerking met Zuid-Afrikaanse muzikanten, zoals Vusi Mahlassela?
“Nee, maar ik sluit het niet uit. Er is een soundtrack uitgebracht op cd en daar speelt hij ook op. Het is mogelijk dat er toekomstige samenwerkingen ontstaan tussen ons.”

Er is geen sprake van een nieuwe golf?
“Nee, dit is al een tijd aan de gang. Denk aan João Gilberto met Carlos Jobim, Frank Sinatra met Stan Getz, en Milton Nascimento met Weather Report."

O ja, en u heeft natuurlijk vroeger samengewerkt met Jimmy Cliff…
“Ja, precies! En onlangs heb ik nog samengespeeld met Stevie Wonder.”

Wat vindt u eigenlijk van de caxirolas van Carlinhos Brown?
Korte stilte... “Aaah, dat is het percussie-instrumentje (afgeleid van de caxixi, een minischudinstrument; red.) dat hij heeft bedacht voor tijdens de voetbalwedstrijden van de komende WK in Brazilië. Het is een tegenhanger van de Zuid-Afrikaanse vuvuzela. Het zal moeten blijken hoe ze ermee omgaan.”

Is het niet inmiddels verboden?
“Ja, het lijkt erop dat er zich problemen hebben voorgedaan, want ze zijn gemaakt van hard plastic. Bij gevechten en ruzies kunnen ze iemand flink verwonden. Waarschijnlijk worden ze daarom verboden.”

Kunt u zich vinden in de visie van de huidige minister van Cultuur, Marta Suplicy?
“Ja, ze is nog maar kort op het ministerie (vanaf september 2012), maar ze is zeer ervaren, zowel op cultureel als op politiek vlak. Als lid van de PT (arbeiderspartij van Lula) is ze burgemeester geweest van de grootste stad van Zuid-Amerika, namelijk São Paulo. En als minister van Cultuur probeert ze een aantal programma’s te herstellen die in mijn tijd (2002-2008) belangrijk waren. Tot nu toe laat ze goed werk zien. Hopelijk gaat ze daarmee verder.”

Laatste vraag. Hoe blijft u (Gilberto Gil is geboren in 1942; red.) zo jong en energiek op het podium?
“Ik houd ontzettend veel van muziek. Muziek is mijn alles. Gelukkig heb ik geen fysieke problemen. Ik zorg goed voor mijn conditie en ik heb ontzettend veel energie. Ik vind het heerlijk om op het toneel te staan, om te dansen, te spelen en te zingen. Alegria de musica é a minha alegria de viver – de vreugde van de muziek is mijn vreugde van het leven."

Concerten
di 16 juli: Paradiso, Amsterdam
wo 17 juli: Openluchttheater Rivierenhof, Deurne
Met de volgende line-up:
Gilberto Gil - zang & gitaar
Sergio Chiavazzoli - gitaar
Arthur Maia - basgitaar
Jorge Gomes - zabumba & drums
Toninho Ferragutti - accordeon
Gustavo di Dalva - percussie
Nicholas Krassik - viool & rabeca