Algerijns orkest El Gusto live in Holland Festival Ontroerende reünie van chaabi-sterren woensdag 29 mei, 2013

Het verhaal van het Algerijnse chaabiorkest El Gusto lijkt op dat van de Cubaanse Buena Vista Social Club: muzikanten op leeftijd die elkaar na tientallen jaren weer ontmoeten, op tournee gaan en wereldwijd triomfen vieren. Het grote verschil is dat de Buena Vista Social Club pas werd opgericht toen de meeste Cubaanse muzikanten al gepensioneerd waren, terwijl de Algerijnse muzikanten elkaar al sinds hun jeugd kennen. Op zondag 2 juni treedt het 24-koppige El Gusto op in Carré in Amsterdam, als onderdeel van het Holland Festival. De Algerijnse regisseuse Safinez Bousbia stuitte bij toeval op het verhaal achter deze ontroerende groep en maakte er een prachtige documentaire over, die vorig jaar op het IDFA filmfestival in première ging. We spraken met haar.

door Bas Springer

De film El Gusto was een groot succes op het IDFA 2011. Vanaf 30 mei zal de film in de bioscoop draaien. Hoe lang de volledige film van anderhalf uur ook volledig op YouTube blijft staan, weten we niet, maar klik hier en je kan kijken naar dit bijzondere document


Arabo-Andalusisch
De muziek van El Gusto wordt chaabi genoemd, wat ‘volk’ of ‘volks’ betekent. Deze traditionele Algerijnse muziek ontstond aan het einde van de 19de eeuw in de kashba van Algiers. Chaabi kenmerkte zich door Arabo-Andalusische vocalen, ondersteund door een orkest met violen, mandoles (een soort grote mandoline), banjo, kanun, ud, piano, ney (fluit), darbuka (vaastrommel) en tar (lijsttrommel). De teksten handelden over liefde, verdriet, verbanning, vriendschap en verraad. Lange tijd was chaabi alleen te horen in de mahchachat, een besloten ruimte waar bezoekers koffie of thee dronken en opium rookten. Tegen het einde van de jaren vijftig van de vorige eeuw evolueerde chaabi in muziek van het volk, die gespeeld werd op huwelijken en religieuze feesten.

78-toeren
Grootmeester van de chaabi was zanger en componist El Hadj Muhammed El Anka (1907-1978), die na de Tweede Wereldoorlog het eerste populaire muziekorkest bij de Algerijnse radio leidde. Vanaf 1955 onderwees hij chaabi aan het Conservatorium van Algiers. El Anka schreef bijna 360 nummers en nam ongeveer 130 78-toerenplaten op. Zijn naam wordt nog altijd met respect uitgesproken door de leden van El Gusto, die destijds les van hem kregen.

Eerste klas
In de jaren vijftig en het begin van de jaren zestig maakten de leden van El Gusto deel uit van de eerste (lees: beste) muziekklas van het Conservatorium van Algiers. Ze traden in die dagen overigens nog niet onder de naam El Gusto op. Opvallend was dat deze muzikanten – joden, moslims, Afrikanen en Europeanen  gezamenlijk speelden en zongen zonder dat iemand daar aanstoot aan nam. Op 5 juli 1962 veranderde hun leven drastisch, toen Algerije onafhankelijk werd van Frankrijk. De joodse muzikanten van de eerste klas voelden zich niet meer thuis in Algerije,verlieten hals over kop hun geliefde vaderland en vertrokken per boot naar Marseille.

Bijzonder trots
Het duurde vele decennia voordat de muzikanten, dankzij het doorzettingsvermogen van regisseuse Safinez Bousbia, herenigd werden. Bousbia: 
‘In 2003 was ik in de kashba in Algiers, waar ik een spiegel kocht in een kleine winkel. Ik raakte aan de praat met de eigenaar van de winkel, die vroeger een beroemde muzikant was. Hij maakte deel uit van de topchaabimuzikanten van het conservatorium en was daar nog steeds bijzonder trots op. Hij wist niet waar alle muzikanten gebleven waren.'

Levensverhalen
'Zijn verhaal raakte me, en ik bood aan te helpen met zoeken. Op dat moment was ik nog helemaal niet bezig met het idee een documentaire te maken. Ik cancelde mijn terugvlucht, bleef nog drie maanden in Algiers, en uiteindelijk duurde het twee tot drie jaar voordat alle muzikanten opgespoord waren. Ik was erg onder de indruk van hun levensverhalen en karakters. Het was voor mij ook een ontmoeting met het Algerije dat ik alleen van verhalen kende. Op een gegeven moment realiseerde ik me dat in deze muzikanten een prachtig verhaal voor een film zat. Ik ging op zoek naar producers en regisseurs die me konden helpen, maar ik kon niemand vinden. Uiteindelijk besloot ik om het zelf te doen.’

Zoektocht van deur tot deur
‘Het was een enorme zoektocht om alle muzikanten op te sporen aangezien de eigenaar van de winkel van veel muzikanten alleen de voornaam kende en geen achternamen en adressen. Uiteindelijk ontmoette ik iemand die boeken van het conservatorium had waar de adressen van de muzikanten in stonden. De straten in de kashba hebben echter geen naam, dus we gingen letterlijk van deur tot deur. Uiteindelijk konden we de meeste muzikanten terugvinden. De joodse muzikanten in Marseille waren het makkelijkst te traceren doordat ze nog in nauw contact met elkaar stonden en dezelfde cafés en centra bezochten.’

Enthousiast en opgewonden
'De reacties van de muzikanten waren heel verschillend. Sommigen waren echt heel enthousiast en opgewonden. Een paar muzikanten waren verrast en nog een paar anderen begrepen het niet goed. En dan waren er ook muzikanten die het niet vertrouwden en dachten dat ik van de Algerijnse staatstelevisie was. Deze laatste groep was in het begin heel erg afwijzend en ze konden maar niet begrijpen waarom ik in hun verhaal geïnteresseerd was.’

Passie om te spelen
‘Aanvankelijk was het alleen mijn intentie om de muzikanten weer met elkaar in contact te brengen. Langzamerhand leerde ik ze kennen, met alle problemen die ze hadden. Wat mij vooral trof was dat ze allemaal nog steeds de passie hadden om te spelen. Het werd langzamerhand steeds meer vanzelfsprekend dat de groep weer zou gaan optreden. Het ontstond eigenlijk allemaal heel natuurlijk omdat het hun diepste wens was om nog een keer te gaan spelen.'

Onafhankelijkheid 1962
Er is altijd de vraag gebleven of de joden gedwongen werden om Algerije te verlaten. 
‘Het is een heel gecompliceerde kwestie. Er was geen wet die de joden dwong om het land te verlaten. Maar ze kregen zo’n vijftig jaar geleden de Franse nationaliteit, dus toen de kolonisatoren na de onafhankelijk moesten vertrekken, moesten de joden mee, omdat ze als Fransen beschouwd werden. Dat is althans de officiële Algerijnse versie. Maar wanneer je met de joodse muzikanten praat, krijg je toch een ander beeld. Ook na de onafhankelijkheid was er nog heel veel geweld in Algerije en heel veel joden besloten om het land te verlaten omdat ze zich niet meer veilig voelden. Alles ging heel snel. In drie dagen vertrokken ongeveer een miljoen joden met de boot naar Marseille. Het was een hele pijnlijke en gevoelige kwestie.’

Emotioneel eerste concert 2007
‘Het eerste concert van El Gusto in september 2007 in het Théâtre du Gymnase in Marseille was een ongelooflijke ervaring. Ze zouden oorspronkelijk een uur spelen, maar het publiek en de muzikanten waren zo enthousiast dat de het concert uiteindelijk drieënhalf uur duurde. De muzikanten huilden, het publiek huilde, het was allemaal heel emotioneel.

‘Toen de groep voor het eerst op tournee ging, waren er 42 muzikanten. In de loop van de tijd haakten 11 muzikanten af, voornamelijk omdat ze inmiddels te oud waren. Op een gegeven moment waren er nog ongeveer 26 muzikanten over, waarvan 11 originele leden. Er zijn wat jonge muzikanten bijgekomen, die de oudere muzikanten helpen. Er is ook een assistent bij gekomen. Verleden jaar hebben ze 32 concerten gegeven, voor dit jaar staan er 30 gepland.'

Respect
‘De muzikanten zelf zijn erg enthousiast en trots, omdat ze met respect ontvangen worden. Ze ontdekten ook dat ze rechten hebben. Twee derde van de muzikanten staat nu ingeschreven bij de SACEM, de Franse auteursrechtenorganisatie. Ze ontvangen dus nu ook geld voor hun composities. Ze beginnen zich te realiseren wat het betekent om een echte artiest te zijn. In Algerije was het niet makkelijk voor hen omdat ze geen steun van de autoriteiten kregen.’

Chaabi
Chaabi wordt nog steeds gedraaid op de Algerijnse radio. 'De stijl is veranderd, niet om artistieke maar om economische redenen. Er zijn bijvoorbeeld geen violen meer, die zijn vervangen door de synthesizer. De oudere muzikanten vertellen dat als je destijds in een orkest zat, je kleding en je haar perfect moesten zijn. En je moest alle noten goed spelen.
‘Er zijn verschillende soorten chaabi. Je hebt de klassieke lange versies, die 25 tot 30 minuten duren. El Gusto speelt kortere versies, bijvoorbeeld  El Haraz en Sobhan Allah Ya Latif, twee klassieke nummers gebaseerd op teksten uit de vijftiende en zestiende eeuw. Daarnaast zijn er chansonnettes, korte liedjes, die gaan over het alledaagse leven van de werkende klasse. Tenslotte heb je liefdesliedjes en veel nationalistische liedjes.
‘Ik heb gehoord dat Carré een heel mooi oud gebouw is met een grote traditie. We verheugen ons dan ook heel erg op onze komst naar Amsterdam.’

Concert
zo 2 juni: Carré, Amsterdam
De film word ingeleid door Jaïr Tchong. 

Cd’s
Abdel Hadi Halo & The El Gusto Orchestra of Algiers (Honest Jon’s Records)
El Gusto (Reamark)

Documentaire
De documentaire El Gusto, regie Safinez Bousbia, is vanaf 30 mei te zien in de bioscoop. Bekijk de trailer hier.

Klik hier voor de YouTube-video El Gusto Orchestra Live at Bercy



meer nieuws
Betoverende samenzang in de Amstelkerk
maandag 11 maart, 2024
Soloconcert van Nani Vazana in de Roode Bioscoop
zondag 10 maart, 2024
Plus de Transglobal World Music Chart Top-40
vrijdag 1 maart, 2024
Uitverkochte Cloud Nine zaal op stelten gezet
maandag 19 februari, 2024
In Amsterdam, Utrecht en Den Haag tussen 8 maart en 22 juni 2024
woensdag 14 februari, 2024
Daverend optreden bij De X
maandag 12 februari, 2024
Tref begeleidt balfolk in De Omval
dinsdag 6 februari, 2024
Plus de Transglobal World Music Chart Top-40
donderdag 1 februari, 2024
Een persoonlijke impressie
maandag 29 januari, 2024
Monica Akihary met Boi Akih op Jazz Podium Hot House in Leiden
zaterdag 27 januari, 2024