Behsat Üvez: 'Ik ben een hayyam'

Behsat Üvez (foto Hans Speekenbrink)

Steven Kamperman (foto Hans Speekenbrink)

Behsat Üvez: 'Ik ben een hayyam' Presentatie 'Elektro Shaman' van Baraná op 9 februari 2013 in Bimhuis vrijdag 22 februari, 2013

Baraná bestaat tien jaar. Onlangs vierde de Turks-Nederlandse formatie dat met het Baraná Wereldjazz Festival in Rasa. Daar werd ook Baraná's nieuwste project, 'Elektro Shaman', gelanceerd, dat op 9 februari 2013 in het Bimhuis in Amsterdam een officiële albumreleasepresentatie krijgt. Charlie Crooijmans zocht Behsat Üvez, naast Steven Kamperman de helft van het leidersduo van Baraná, op voor een interview.

Behsat Üvez is 22 februari 2013 overleden. Het interview hieronder werd begin januari gepubliceerd op MixedWorldMusic.

door Charlie Crooijmans

'Baraná' is een Turkse term voor 'ontmoeting'. Die term heeft de groep de afgelopen tien jaar eer aangedaan door veelvuldig met gastmusici te werken. Baraná heeft altijd projectgewijs gewerkt, vanaf de allereerste keer, toen Music Meeting-programmeur Wim Westerveld hen in 2002 bij elkaar bracht. De kern heeft vanaf het begin bestaan uit het duo Steven Kamperman–Behsat Üvez.

Tienjarig bestaan
Behsat Üvez: ‘Steven en ik kennen elkaar ongeveer twaalf, dertien jaar. We speelden een keer samen tijdens een sessie in het SJU, en daarna nog eens in het Global Village Orchestra. Het klikte meteen. Bij de compositieopdracht van de Music Meeting in 2002 moest ik gelijk aan Steven denken, omdat zijn manier van spelen heel goed bij me past. Gelukkig zei hij ja! Dat was een eenmalig project, maar vorig jaar hebben we met Baraná ons tienjarig bestaan gevierd, dus het gaat wat ons betreft heel goed!
'Steven is een bijzonder iemand. Als muzikant en speler, maar ook als componist en bedenker. Er zijn twee aspecten: muzikaal en als mens. Steven is een diep iemand, die filosofeert en kernvragen zoekt. In de loop der jaren heb ik gemerkt dat we in dezelfde richting denken. Hij heeft een prachtige eigen manier van spelen ontwikkeld, die altijd herkenbaar is voor mij, of hij nu klarinet of saxofoon speelt.'

Steeds een nieuw project
‘Als componist is Steven ontzettend nieuwsgierig. Hij lijkt daarin een beetje op mij. In onze muzikale ontwikkelingsperiode moest ik in zijn vakgebied rondkijken en hij in het mijne, want hij wist in het begin niet veel van Turkse muziek, de muziek uit het Oosten of de Balkan. We zijn samen heel breed georiënteerd op muzikaal, filosofisch en thematisch vlak. Daarom hebben we telkens weer een nieuw project.
'Bovendien vinden we het ontzettend leuk om een soort werkplaats te creëren voor andere muzikanten die ons kunnen uitdagen en van wie we kunnen leren. Dit is een belangrijke factor van Baraná geworden. We hebben nog steeds heel veel ideeën, heel veel energie, en zolang het mogelijk is gaan we door met deze bijzondere samenwerking. Ik vind het persoonlijk heel uniek, om op zo’n manier samen te kunnen werken.’

Elektro Shaman
‘Een paar jaar geleden hebben we samen met Valentin Clastrier en Carlo Rizzo naar Turkse invloeden in de Europese muziek gezocht (CC, Modes et Maqams, 2007). We wilden met Elektro Shaman echter verder, further east – dat was de oorspronkelijke naam van het project. Ik was heel erg benieuwd naar de oorsprong van de Turkse muziek, of de oorsprong van de Turken. Want de Turken kwamen in 1071 naar Anatolië. Daarvóór woonden ze in Centraal-Azië. Zelfs de Chinezen hebben een grote muur tegen de Turken gebouwd. Er waren kleine bevolkingsgroepen in allerlei soorten en maten, maar de Turken waren altijd aanwezig.'

Turken en Turks
'De Turkse taal wordt nog steeds gesproken in landen als Kazachstan, Tadzjikistan en Oezbekistan. Zelfs in de Chinese provincie Sinkiang, waar de Oeigoeren écht Turks spreken. In Anatolië wordt tegenwoordig een mix, eigenlijk een soort nep-Turks geproken. Eigenlijk is 'shaman' een Russisch woord. De Turken hebben er een ander woord voor. Het gaat om de natuurelementen, het ontstaan van het leven, bovennatuurlijke krachten, rituelen, maar ook het menszijn en een andere kant van het leven. Voor de islam waren de Turken sjamanen. Zo hebben ze geleefd.
‘We hebben ook gekeken naar de oorsprong van de Turkse muziek, los van kwarttonen, en Perzische, Arabische en Byzantijnse elementen. Er was namelijk een pentatonische kant. Later hebben we ook veel overeenkomsten gevonden met Koreaanse muziek, die Rasa veel heeft geprogrammeerd. Heel anders dan Chinese of Japanse muziek. We kunnen zelfs verder teruggaan, maar het moet ergens stoppen...’

Oorspronkelijk-Turkse teksten
‘We wilden het oorspronkelijk-Turks gebruiken in de teksten, het Turks dat op dit moment niet meer leeft, of door een heel kleine groepering wordt gesproken. Ik zocht via internet en andere bronnen naar de eerste Turkse gedichten of de eerste Turkse dichters. Ik heb heel wat teksten gevonden, maar ik begreep ze niet. Het is een andere taal en toch klínkt het Turks. Dat is heel grappig.
'Tijdens onze laatste tour in Turkije heb ik twee nummers gezongen en vooraf de teksten voorgelezen. Aan de zaal heb ik gevraagd of zij er iets van snapten. Maar nee, totaal niet! Een paar woorden zijn wel herkenbaar. De teksten klinken als in een ritueel en gaan meestal over bovennatuurlijke krachten, de natuur, de vier elementen en over wijsheid, helden en het ontstaan van leven. De losse stukjes, waar ik poëzie van maakte, moesten inhoudelijk op elkaar aansluiten. Dus moest ik de betekenis vinden en dat was een behoorlijke zoektocht, maar erg boeiend moet ik zeggen. Achteraf bleek dat de Turkologen in Turkije ook al jaren bezig zijn om deze oude Turkse geschriften te ontcijferen.

De dood en het leven
‘Vorig jaar werd ontdekt dat ik ongeneeslijk ziek ben. Daarna heb ik wel zelf ontdekt dat de thema’s van Baraná altijd over de dood en het leven gaan. Dat was verrassend en een klein beetje confronterend. Maar achteraf blijkt dat ik na zoveel ervaring veel verder ben en ik me echt gelukkig prijs dat ik kan musiceren.
'In Elektro Shaman ben ik zelf de sjamaan, op zoek naar een andere Behsat, door mijn stem op een andere manier te gebruiken. Het is ontzettend boeiend. We hebben vorig jaar in De Regentes ons Sarap/Wine-repertoire gespeeld. Het project ging over leven en dood, actuele thema’s, hemel en aarde, en liefde. Het was nét na de ontdekking van mijn ziekte. Toen zei programmeur Saskia Törnqvist dat ik geen lezing hoefde te geven. Maar ik moest het gewoon doen en ik heb het met groot plezier gedaan. Ik ontdekte plotseling dat ik hayyam (muzikant/levensgenieter; red.) was. En dat is een beetje de kracht van de thema’s en de muziek die mij een bepaalde richting kan geven.’

Op zoek naar een oerkracht
'Ik zing bij Elektro Shaman op een andere manier. Ik ben geen geschoolde zanger, maar heb tot nu toe door mijn nieuwsgierigheid zelf gevarieerde manieren ontwikkeld. Zo ben ik op zoek gegaan naar bepaalde lage tonen, een beetje op een Aziatische manier – want dit project eist zoiets – en naar een oerkracht. Er zijn natuurlijk wel boventoonzangers waar ik les van kon krijgen, maar ik ben absoluut geen na-aper, ik wilde weer gewoon mijn eigen manier ontwikkelen.
'Laag zingen is op het moment wel een beetje lastig door de medicatie, maar tijdens de opnames kon ik wel zingen, dat was erg verrassend. Het was gelukkig niet vals, dat is belangrijk, soms een beetje geforceerd, maar het is apart. Zelfs mijn vrouw wist niet goed wat ze ervan moest vinden. Maar voor mij is het goed, want het is anders. In Elektro Shaman gebruik ik de teksten fonetisch, als element van de muziek. Ik ben nog niet helemaal klaar met Elektro Shaman: hoe vaker we spelen, hoe beter ik mijn eigen stijl verder kan ontwikkelen.
‘We spelen altijd met thema’s en dit is er één. We zijn heel erg tevreden, want dit is gewoon een nieuwe richting van Baraná, een akoestische en een elektrische kant. Wat ons betreft de elektrische kant naar aanleiding van het succes van Xenopolis. Ik denk niet dat Elektro Shaman ons laatste project is, want we hebben nog heel veel ideeën. Ik hoop dat we ze kunnen realiseren.’

Concert
za 9 februari: Bimhuis, Amsterdam

Discografie op Spotify
Luister hier naar de albums die Baraná sinds 2002 maakte, op onze playlist in Spotify.

Recensie Elektro Shaman
Lees hier de recensie van Elektro Shaman, door Ton Maas.