Het Tropentheater in Amsterdam is definitief gesloten. Met het concert van het Congolese rumbaorkest van gitarist Dizzy Mandjeku, de Odemba OK All Stars, werd zaterdag 15 december om meerdere redenen een bijzondere gebeurtenis. Op deze avond trad een groep gerenommeerde Congolese muzikanten op die jarenlang met zanger, gitarist, componist en bandleider Franco samen-speelde, de legendarische grootmeester van de Congolese muziek die in 1989 overleed. Het optreden van de Odemba OK All Stars was tevens de laatste keer dat een beroemde Afrikaanse groep concerteerde in het Tropentheater. Deze prachtige zaal moet zijn deuren sluiten als gevolg van het stopzetten van de overheidssubsidie. Bas Springer zette alles vlak voor dit laatste wereldmuziekconcert in perspectief.

door Bas Springer

Vier decennia lang speelde het Tropentheater een voortrekkersrol bij de presentatie van niet-westerse podiumkunsten en cinema in ons land. Artiesten die later wereldberoemd werden, zoals de Senegalese zanger Youssou N’Dour, de zigeunergroep Taraf de Haïdouks uit Roemenië en de Malinese nachtegalen Oumou Sangaré en Rokia Traoré, traden al in het begin van hun carrière op in het Tropentheater, dat bij liefhebbers van wereldmuziek een grote naam genoot vanwege de vaak eigenzinnige, prikkelende en visionaire programmering. Naast wereldmuziek was het theater kweekplaats van het black theatre in ons land en programmeerde het als een van de eersten Bollywoodfilms. Ook maakte het Tropentheater furore met internationale muziektheater-  en dansvoorstellingen, zoals Opera Java en Taipei Today.

De aankondiging van het ministerie van Buitenlandse Zaken om de huidige financiering van het Tropentheater in 2013 te beëindigen kwam dan ook niet alleen als een mokerslag aan bij cultuurminnend Nederland, maar leverde ook internationaal grote verbazing en verontwaardiging op.

Zelf ben ik sinds het begin van de jaren tachtig een regelmatig bezoeker van het Tropentheater, waar ik toentertijd naast Afrikaanse muziek ook in aanraking kwam met genres waarmee ik tot dan toe niet of nauwelijks bekend was. Door de hoge kwaliteit van de programmering was een middag of avond in het Tropentheater vaak niet alleen aangenaam maar ook leerzaam.

Odemba OK All Stars
Het concert van het Congolese rumbaorkest Odemba OK All Stars vormt dan ook een waardige afsluiting van de indrukwekkende reeks Afrikaanse concerten die de afgelopen decennia in het theater plaatsvond. Odemba OK All Stars verenigt diverse gelouterde Congolese muzikanten die in het verleden begeleiders waren van de legendarische Congolese zanger, gitarist, componist en bandleider François Luambo Makiadi (1938-1989), beter bekend onder zijn artiestennaam Franco Luambo of kortweg Franco.

‘Grootmeester van de Congolese muziek’ was een van de talloze bijnamen van Franco, algemeen beschouwd  als een van de grondleggers van Congolese rumba, die eind jaren zestig evolueerde in soukous. In 1956 richtte Franco zijn band OK Jazz op, die hij later omdoopte in T.P. OK Jazz (Tout Puissant Orchestre Kinois Jazz, letterlijk vertaald 'almachtig jazzorkest uit Kinshasa'). Franco groeide op in Leopoldstad (sinds 1966 Kinshasa, hoofdstad van de Democratische Republiek Congo) en begon als zevenjarige te spelen op een primitieve, zelfgebouwde gitaar. In 1950 werd hij professioneel muzikant en al snel maakte hij naam als zanger, gitarist en componist.

Franco
De betekenis van Franco voor de ontwikkeling van de Congolese muziek laat zich niet een paar zinnen samenvatten. Hij was een van de eersten die de traditionele muziek uit Congo moderniseerde door elektrische gitaren en blazers te implementeren in de rumba. Als grondlegger van de moderne Congolese muziek gaf hij postkoloniaal Afrika een eigen identiteit. In de loop der jaren ontwikkelde Franco zich van succesvol muzikant tot bandleider van formaat, en tot een geslaagd zakenman. Hij bracht honderden singles, ruim 150 lp’s en tientallen cd’s uit, bezat een eigen platenmaatschappij en muziekuitgeverij, en had zo’n vijftig mensen op de loonlijst. Franco's roem bereikte in de jaren tachtig een hoogtepunt met concerten in de VS, het Caribisch gebied en Europa.

Franco beschikte over meerdere orkesten, die uit dertig tot veertig muzikanten bestonden en urenlange optredens verzorgden. Zijn eerste concert in ons land vond plaats in januari 1984 in de Amsterdamse Melkweg en duurde meer dan zes uur! In Trouw vergeleek muziekjournalist Stan Rijven dit historische optreden met ‘een zes uur durende hypnose. De slogan van Franco werd volledig waargemaakt: "On entre OK, on sorte KO" (Je komt oké binnen en gaat knock-out weer weg). Voor het eerst maakte Nederland kennis met de tintelende rumba Congolaise die al dertig jaar de danslokalen in Afrika beheerste.'

Franco's bekendste nummer is het uit 1985 stammende Mario, dat handelt over een gigolo die op kosten van een oudere dame leeft. In 1987 deden de eerste geruchten de ronde dat Franco ernstig ziek zou zijn, besmet met het hiv-virus. Helaas bleken de geruchten op waarheid te berusten.

Franco's laatste concert
Uitermate dramatisch verliep zijn allerlaatste concert ooit, dat wederom in de Melkweg plaatsvond. Op 22 september 1989 trad TPOK Jazz op in de volgepakte Oude Zaal, waar een sterk vermagerde en heftig zwetende Franco, na urenlang in de kleedkamer gezeten te hebben, nog één nummer speelde. Van zijn eens zo virtuoze snarenspel was niets meer over. In geen enkel opzicht leek Franco nog op de ‘Congo Colossus’ die hij ooit was. Tranen vloeiden dan ook rijkelijk bij de diepontroerde bezoekers, waaronder bij mij. Franco bleek niet meer in staat om nog een nummer te spelen en keerde onder een ovationeel applaus uitgeput terug naar de kleedkamer. Op 12 oktober 1989 overleed Franco op slechts 51-jarige leeftijd in een Brussels ziekenhuis. Zijn lichaam werd naar Zaïre overgebracht, waar vier dagen van nationale rouw afgekondigd werd.

Odemba OK All Stars
Odemba OK All Stars speelt swingende Congolese rumba in de traditie van haar muzikale aartsvader Franco. Leider van de band is gitarist Dizzy Mandjeku, jarenlang artistiek directeur van OK Jazz in Brussel en persoonlijk adviseur van Franco tot aan diens dood. Mandjeku begon zijn carrière bij Johnny Bokelo & Conga 69, en speelde vervolgens bij diverse grote Congolese bands, waaronder Sam Mangwana’s Festival des Maquisards, Les Grands Maquisards met zanger Ntesa Dalienst, en l'Orchestre Afrisa International met zanger Tabu Ley Rochereau. Daarnaast was Dizzy Mandjeku chef d’orchestre bij de African All Stars van zanger Sam Mangwana en prominent lid van Orchestre Vévé van  Georges ‘Verckys’ Kiamuangana.

Dizzy Mandjeku
Na de dood van Franco leidde Dizzy Mandjeku diverse formaties met Congolese veteranen die trouw bleven aan de blauwdruk van grootmeester Franco, zoals Bana OK (De kinderen van OK) en Les Champions du Zaïre. Sinds een aantal jaren treedt Mandjeku op met zijn Odemba OK All Stars. Odemba is de naam van een specifieke rumbastijl, die door Franco gepopulariseerd werd. Het repertoire van de Odemba OK All Stars bestaat voor het grootste deel uit klassieke composities van OK Jazz . Niet zo verwonderlijk overigens, want alle leden speelden ooit met Franco, waaronder zanger Malage de Lugendo en de onafscheidelijke, immer charmante zangeressen Nana en Baniel.

Concert
Het optreden van de Odemba OK All Stars van 16 december in het Tropentheater is onderdeel van het festival Amsterdam Electric Guitar Heaven 2012, dat van 7 tot en met 16 december plaatsvindt. Het voorprogramma wordt verzorgd door de in New York woonachtige Israëlische gitarist Gilad Hekselman, die met zijn trio speelt in de lijn van Pat Metheny en Kurt Rosenwinkel.

Na afloop: Vintage African Dance Party
Na afloop van het concert van Odemba OK All Stars is er een Vintage African Dance Party met DJ Retro Afrique.

Het Tropentheater biedt de volgende concerten in haar afscheidsweek:

Amsterdam Electric Guitar Heaven
za 15 december: Odemba OK All Stars; voorprogramma: Gilad Hekselman Trio
zo 16 december: The Zoumark Express: Zoumana Diarra & Mark Tuinstra; voorprogramma: Über Ich

Apocalyps 2012-weekend
vr 21 december: 13.0.0.0.0: Het Einde der Tijden
za 22 december: De Laatste Adem - The Air We Breathe, met Merlijn Twaalfhoven

www.tropentheater.nl

www.amsterdamelectric.com