Het Joodse repertoire van Di Naye Kapelye uit Boedapest lijkt nauwelijks op klezmer. De Amerikaanse zanger en violist Bob Cohen, die de groep oprichtte, diepte in Midden-Europa muziek op die Roma-ensembles voor joodse gemeenschappen speelden. Met een van die bands, de Manyo Band, treedt zijn groep op tijdens het International Gipsy Festival in Tilburg, 28 mei. Op dat festival ook Band of Gypsies, Felix Lajko, Vince Olah & The Earth, Amsterdam Klezmer Band en vele anderen, zie de complete line-up verderop in dit artikel, inclusief Spotify- en YouTube playlists.

door René van Peer

Liefhebbers van The Klezmatics en vergelijkbare klezmergroepen zullen vreemd opkijken als ze de muziek van Di Naye Kapelye horen. Het repertoire is stevig verankerd in de klanken uit het Karpatenbekken. De violen zijn ruig. Hongarije, Roemenië en Oekraïne gaan vloeiend in elkaar over. De muziek overstijgt de huidige landsgrenzen. ‘Mensen zijn stomverbaasd als ze ons voor het eerst horen’, zegt Bob Cohen. ‘Ze hebben een globaal idee hoe klezmer zou moeten klinken. Wat wij doen wijkt daar sterk van af. De meest gehoorde reactie is dat we een archaïsch geluid hebben. Bijna alle klezmer is geënt op muziek van 78-toeren platen, terwijl wij ons baseren op de levende herinneringen van muzikanten die voor joodse gemeenschappen gespeeld hebben, of dat nu nog doen. Daarbij is die muziek gebonden aan deze regio.’

Springlevend in Hongarije en de VS
Cohen ging in 1988 naar Hongarije om te onderzoeken wat er nog over was van de Joodse muziek in Midden-Europa. Wat hij ontdekte overtrof zijn stoutste verwachtingen. Het repertoire bleek grotendeels nog springlevend, maar bestond vooral in de herinnering van Roma-muzikanten. Zoals gebruikelijk in dit gebied waren het rondreizende Roma die deze muziek speelden. Ze werden ingehuurd om speciale gelegenheden met hun spel op te luisteren. Daarbij traden ze wel vaak op met plaatselijke joodse muzikanten, aldus Cohen. ‘Het gebeurt nog steeds, maar de gemeenschappen zijn veel kleiner dan vroeger. Alleen in grote steden als Boedapest wonen genoeg joden om de cultuur en de religieuze gewoonten in stand te houden. In de meeste Midden-Europese dorpen en steden wonen er hooguit vijfhonderd. Dat is te weinig om koshere slagers te laten bestaan. Veel joden die de religieuze regels willen volgen zijn om die reden naar de VS geëmigreerd. Je komt ons repertoire dan ook ruimschoots tegen bij de hechte groepen van Hongaarse joden in New York. Gespeeld op Casio’s, dat wel.’

Dansers opjutten
Geen muziek van vroeger, met andere woorden. De nummers die Di Naye Kapelye speelt zijn wijd verbreid, maar worden vaak niet als Joods herkend. Doordat Cohen zich als onderzoeker én als muzikant op dit repertoire wierp, werd Di Naye Kapelye de meest gevraagde band voor Chassidische bruiloften in Boedapest. Ook daarbuiten spelen ze met grote regelmaat in joodse gemeenschappen. ‘Mensen weten heel precies wat ze willen horen, en dat is geen klezmer. Klezmer heeft sterke invloeden ondergaan van Turkse muziek, net als de muziek op de Balkan. Dat is het duidelijkst in de omgang met het ritme. De violist kan zijn accenten net voor of net na de tel aanbrengen. Dat geeft de muziek een wervelend, duizelingwekkend effect. Er is geen betere manier om dansers op te jutten. Als ik dat in een klezmergroep doe, zet ik iedereen op het verkeerde been. Ze weten niet hoe ze daarop in moeten spelen.’

Lekker krassen
Een van de Roma-bands die Cohen tegenkwam was een groep uit Tiachiv, een Oekraïens stadje net ten noorden van de grens met Roemenië. De groep werd bekend als Técsöi Banda, naar de Hongaarse naam voor Tiachiv. ‘Zelf noemen ze zich Manyo Band, naar de vader van de huidige violist’, zegt Cohen. ‘Het is de meest actieve groep uit de verre omstreken. Ze hebben een ongelooflijk groot repertoire, geleerd van hun vaders. Aanvankelijk wilden we hun repertoire en hun speelstijl leren. Dat doe je door samen te spelen.’
Cohen grinnikt: ‘Ik doe wel onderzoek naar de muziek, maar ik ben geen wetenschapper. Ik heb ook geen viool gestudeerd aan het conservatorium, zoals Alicia Svigals, een van de oprichters van The Klezmatics. Ik kan niet zo fijntjes spelen als zij, maar zij kan niet zo lekker krassen als ik. Mijn onderzoeksmethode is een beetje rondhangen, bier drinken met de muzikanten, en met hen spelen. Dat beviel de Manyo’s zo goed dat we ook samen gingen optreden. We zijn met hen op tournee geweest in de VS. Onze laatste cd Traktorist hebben we met hen opgenomen. De twee groepen zijn steeds meer met elkaar verweven geraakt. Ze hebben ook muziek van óns geleerd. Het verkeer gaat echt twee kanten op. Maar er zijn grenzen. Ze staan erop om Hava Nagila te spelen. Ik kan dat bijna niet over mijn hart verkrijgen. Maar ik moet toegeven, er is geen beter nummer als je je publiek op en neer wilt laten springen.’

Di Naye Kapelye en de Manyo Band treden gezamenlijk op tijdens het International Gipsy Festival in Tilburg.

Concert
ma 28 mei (tweede pinksterdag): International Gipsy Festival, Interpolistuin, Tilburg

International Gipsy Festival 27-28 mei, Tilburg
Met op zaterdag 27 mei de Dutch BalkanBlues Contest met Sintiromarus, Carlama Orkestar, Project Rakija, Klavan Gadje, Caspian Hatdance, Barbar Project, en Orchestre Infernal, plus – buiten mededinging – de Amsterdam Klezmer Band.
Op zondag 28 mei o.a. Band of Gypsies, Felix Lajko, Vince Olah & The Earth, Wheel, Sky Band, Amariszi & Emrah Oðuztürk, Amparo Cortès & Temperamento Gitano, Di Naye Kapelye & The Hutsul Gypsies, Raya, Les Tsiganes Ivanovich & Basily Gipsy Band, Gadjo Joe, Circus Platzak.

YouTube-playlist
Klik hier om een uitgebreide playlist van alle festivalartiesten te bekijken.

Spotify-playlist
Klik hier om de muziek van de festivalartiesten te beluisteren in de MixedWorldMusic Spotify-playlist.

Meer informatie over het International Gipsy Festival, Tilburg

Naar de site van Di Naye Kapelye