Met een bezoek aan Istanbul, samen met haar trio en vaste geluidstechnicus, rondde zangeres Meral Polat onlangs het laatste onderdeel af van een tweejarig ondersteuningsprogramma van Fonds Podiumkunsten waarmee talentvolle 'mid-career makers' in staat worden gesteld hun vleugels uit te slaan en een nieuwe stap te zetten in hun artistieke ontwikkeling. Ton Maas ging voor MixedWorldMusic mee om verslag te doen en blikt samen met Polat terug op twee jaar 'Fast Forward'.

door Ton Maas (tekst en foto's - klik op de eerste foto en scroll door de uitgebreide fotoreportage)

Gek idee dat zich achter de onopvallende gevel van het pand aan de Ilk Belediye Caddesi 6 maar liefst negen professionele, state-of-the-art opnamestudio’s bevinden. Maar dit is Istanbul en net zoals het geval is bij de juweliers, de verlichtingsbranche en andere takken van sport, zit vrijwel alles wat met muziek te maken heeft, overzichtelijk samengeklonterd in één enkele straat of wijk. Meral Polat (beide keren de klemtoon op de a) is hier met haar trio en vaste geluidstechnicus voor een paar dagen neergestreken ter afronding van haar Fast Forward-traject, een twee jaar durend programma van het Fonds Podiumkunsten om talentvolle ‘mid-career makers’ in staat te stellen hun vleugels internationaal uit te slaan.

Een andere kant van Turkije
Op twee hoog zit Bej (beige), de studio die Polat voor een paar dagen heeft gehuurd voor sessies met enkele eigentijdse muzikanten uit de stad die net als zijzelf wortels hebben in de traditie. Bovendien wil ze haar mannen na hun eerdere bezoek aan Dersim, de geboortegrond van haar ouders in het oosten van het land, dit keer ook een heel andere kant van Turkije laten ervaren in deze van oudsher kosmopolitische metropool waarin Oost en West samenkomen. Bovendien is dit het epicentrum van de Turkse muziekbusiness, dus voor wie op zoek is naar mogelijkheden om samen te werken met lokale productiebedrijven, agenten of labels, is Istanbul the place to be.



Oogcontact met de muzikanten
Geluidstechnicus Anthony Kappel is als vierde bandlid uiteraard van de partij. Hij zit in de controleruimte aan de knoppen, of liever gezegd aan het toetsenbord van de computer, want net als in veel andere moderne opnamestudio’s schittert de traditionele mengtafel met zijn tientallen faders (volumeschuifjes) en lange rijen knopjes door afwezigheid. Anthony is enthousiast over alle nieuwe mogelijkheden die de digitale techniek biedt, maar mist toch de ouderwetse, dwars voor het studioraam geplaatste mengtafel, omdat je daar overheen oogcontact kunt hebben met de muzikanten.

Werken aan een nieuw album
Nadat Meral, Chris en drummer Jens Bouttery (ooit begonnen als invaller voor Frank Rosaly maar inmiddels ook vast bij de band) in de ochtend aan enkele nieuwe composities hebben gesleuteld en geschaafd, arriveert rond het middaguur saxofonist Can Ömer Uygan, een muzikant uit de bruisende jazzscene van Istanbul. Het is de bedoeling dat ze met z’n vieren wat ideeën gaan uitproberen en dat Uygan een trompetpartij inspeelt bij een eerder gemaakte opname voor de nieuwe cd die begin volgend jaar verschijnt, maar uiteraard moet er eerst uitgebreid worden geluncht.

‘Hoort er allemaal bij’
Als de sessie een uur of twee later dan eindelijk van start gaat, geeft Anthony al na enkele seconden een teken dat er iets mis is. Het betreft een hardnekkige brom waarvan de herkomst niet duidelijk is. Kappel duikt de studioruimte in en begint pluggen los te trekken en aansluitingen na te lopen. Na lang zoeken blijkt de schakelende voeding van een van Uygans effectpedalen de boosdoener. Aangezien de trompettist om vijf uur alweer een andere afspraak heeft en vanwege het chronische verkeersinfarct in de stad tijdig weg moet, is er uiteindelijk net genoeg tijd over voor een korte, verkennende groepsimprovisatie en om de verlangde trompetpartij op te nemen. ‘Hoort er allemaal bij’, verzucht Kappel met een grijns. ‘Maar het staat er nu wel goed op en gisteren hebben we lekker kunnen werken met Murat Ertel.’

Twee jaar Fast Forward
In Amsterdam blikt Polat later terug op twee jaar Fast Forward: ‘Dit traject kwam voor mij precies op het juiste moment in mijn leven en sloot ook naadloos aan bij waar ik mee bezig was! De ondersteuning is namelijk bedoeld om je in staat te stellen je te ontwikkelen, te groeien en je inhoudelijk te verdiepen, maar ook om je strategisch te ontwikkelen op een terrein waar je nog niet helemaal thuis bent. En dat alles met name gericht op het aangaan van internationale samenwerking. Waar ik nu sta als zangeres, als muzikant, als componist en als leider van deze fantastische band had ik zonder Fast Forward nooit kunnen bereiken.’

Vaders overlijden als keerpunt
Meral Polat maakte de afgelopen jaren naam als actrice door haar rollen in onder meer Gesluierde Monologen en de familievoorstellingen van het Ro Theater. Maar het was vooral dankzij de tv-serie De Luizenmoeder dat ze nationale bekendheid kreeg. Het onverwachte overlijden van haar vader Ali Ihsan Polat in 2020 vormde een keerpunt. ‘Dat hij af en toe gedichten schreef, wist ik wel. Maar na zijn dood vond ik een hele la vol notitieboekjes met allemaal teksten en gedichten in het Koerdisch en het Turks. Dat was het moment waarop ik besloot om de muziek en het zingen op de eerste plaats te zetten, zodat ik de poëzie van mijn vader een nieuw leven kon bezorgen.’ Aanmoediging kwam daarbij van theatermaker en muzikant Paul Koek, artistiek leider van de Veenfabriek en sinds vele jaren Merals regisseur en coach. Hij was het ook die haar in contact bracht met Chris Doyle, die op zijn beurt voorstelde om ook Frank Rosaly bij het project te betrekken. Daarmee was het Meral Polat Trio geboren.

Spelen met klanken
Hoewel ze opgroeide met twee Koerdische ouders, moest Meral les nemen om in het Kirmanca (het dialect van haar vader) te kunnen zingen. ‘Bij ons thuis werd naast Nederlands en Turks vooral het dialect van mijn moeder en haar ouders (Zazaki) gesproken. Het Kirmanca van mijn vader gebruikten mijn ouders eigenlijk vooral als een soort geheimtaal voor zaken die ons kinderen niet aangingen. Ik was dus wel vertrouwd met de klanken ervan, maar zonder het te begrijpen. Het is voor mij nog steeds een taal waarin ik kan spelen met klanken zonder dat de letterlijke betekenis ervan in de weg zit. Dat mijn publiek vaak niets van de liedteksten verstaat, zie ik ook niet als probleem. Achter de taal zitten namelijk klanken en frequenties en natuurlijk emotie. En dat alles werkt door in je lijf. Het is allemaal communicatie en het heeft ook allemaal betekenis, al valt die vaak niet in woorden te vatten.’

In alles klinkt de traditie door
Het feit dat Polat zowel in het Koerdisch als het Turks zingt, is in beide gemeenschappen niet onomstreden. Ze realiseert zich dat er daardoor mensen zijn die alleen al om die reden nooit naar een van haar concerten zullen komen. Maar ze laat zich er niet door weerhouden en bovendien zijn niet alle reacties negatief: ‘Laatst kreeg ik via Insta een aardig bericht van een Koerdische persoon die schreef: “Leuk dat je in het Turks zingt, maar de Turkse muziek heeft jou niet nodig. De Koerdische muziek echter heeft jou heel erg nodig!” Een opsteker dus en een aanmoediging om nog meer in het Koerdisch te zingen. En dat terwijl ik bepaald niet mijn oren laat hangen naar de traditie. Niet naar de vorm ervan althans. Maar in alles wat ik zeg en zing, klinkt door wat mijn ouders en grootouders me hebben verteld. Toch zal ik ook in het Turks blijven zingen. Ik snap de gevoeligheid bij Koerdische mensen die het Turks vooral als de taal van de onderdrukker beschouwen, maar het is ook gewoon míjn taal, net zoals het Nederlands dat is.’



Kringelende lijnen en grillige accenten
Wie luistert naar Ez Kî Me (wie ben ik), het debuutalbum van het Meral Polat Trio, zal er afgezien van de taal en de oosters klinkende vocale versieringen (melismen) inderdaad niet veel typisch Koerdisch of Turks in horen. De meeste liederen hebben als fundament een bluesy groove die Doyle uitrolt met repetitieve patronen uit zijn gitaar of orgel. Daaroverheen laat Polat haar zanglijn kringelen, terwijl Rosaly grillige ritmische accenten aanbrengt. ‘We denken na over mogelijkheden om ons klankpalet verder uit te breiden. Dat was ook onze leidraad bij het kiezen van muzikanten voor de sessies in Istanbul. Can, de trompettist, heb je zelf meegemaakt in de studio. Nog afgezien van het feit dat we onder de indruk waren van zijn klank en de vrijheid in zijn spel, waren we nieuwsgierig naar de mogelijkheden die een blaasinstrument zou kunnen bieden naast de gitaar en het orgel van Chris. Murat Ertel uit de psychedelische en experimentele popgroep Baba Zula hebben we gekozen vanwege zijn unieke sound op de elektrische baglama (langhalsluit, red.) en andere zelfontwikkelde snaarinstrumenten.’

Pittig lesje geleerd
Niet alles in Istanbul ging overigens van een leien dakje. Meral daarover: ‘Ik had besloten om de organisatie van de trip uit te besteden aan een lokale producent. Had dus ruim vooraf contact opgenomen en precies uitgelegd wat we willen. Hotelkamers reserveren, een studio huren en een plek regelen waar we een soort pop-up concert zouden kunnen geven. Uitgebreid gezoomd en heen en weer gemaild, tot echt alles geregeld leek. Maar bij aankomst in Istanbul bleek het hotel niet geboekt en was het geplande optreden afgezegd omdat de zaal bij nader inzien niet aan onze technische eisen kon voldoen. Was men vergeten door te geven... sorry! Tsja, daar sta je dan. En dat terwijl bij mij natuurlijk alle alarmbellen hadden moeten gaan rinkelen toen de persoon met wie ik alles had afgesproken, aangaf er zelf niet bij te kunnen zijn maar natuurlijk wel voor een vervanger te zullen zorgen! Dat gaat me echt nooit meer gebeuren!’

Inspiratie vanuit alle richtingen
In het ouderlijk huis te Zaandam klonk naast traditioneel Koerdisch en Turks repertoire ook regelmatig muziek van artiesten waar Merals moeder dol op is, zoals Celine Dion en The Bee Gees. Gevraagd naar welke muziek haar verder heeft geïnspireerd, geeft Meral een opsomming die echt alle kanten uit waaiert: van de protestliederen van de Turkse Grup Yorum tot rapper Jay Z en van het minimalisme van Simeon ten Holt tot de avant-gardistische jazz van Sun Ra. Zelfs de snoeiharde nu metal van Korn kan haar bekoren. Meral is voortdurend op zoek naar nieuwe inspiratie en laat zich graag suggesties aan de hand doen. Ton van der Meer, bij wie ze in het kader van haar Fast Forward-traject les nam in muziekleer, wees haar bijvoorbeeld op de Griekse zangeres Savina Yannatou, die net als Meral in verschillende talen zingt. ‘Ik was meteen gefascineerd door de toewijding waarmee zij zich verdiept in allerlei bijzondere zangtechnieken en -stijlen om zich die eigen te kunnen maken. Die toewijding – devotie bijna – vertaalt zich in haar muziek in een bijna onaardse schoonheid en breekbaarheid. Je zou kunnen zeggen dat er een diepere waarheid in doorklinkt, dankzij de levenslange zoektocht die eraan vooraf is gegaan. Dat spreekt me enorm aan. Zo’n tip krijgen is voor mij echt een cadeautje.’

Verschillen in levensloop
De verschillen tussen Merals ouders beperkten zich niet tot de taal. Zo was haar vader nog maar pas vanuit Turkije naar Nederland gekomen toen hij tijdens een groepsuitje met de bus naar de Efteling de liefde van zijn leven ontmoette. Zij woonde hier al veel langer, want haar vader behoorde tot de allereerste lichting gastarbeiders uit Turkije, en ze was dus al behoorlijk ingeburgerd. Bovendien was ze geboren in Dersim, een stad met een grote alevitisch Koerdische gemeenschap, terwijl Merals vader opgroeide in een veel vijandiger omgeving op het Turkse platteland en als kind veelvuldig werd gepest vanwege zijn afkomst.

Trauma decoderen en helen
Als Polat over de jeugd van haar vader praat, wordt de toon ernstiger: ‘Dan hebben we het over trauma dat van generatie op generatie wordt overgedragen. Wat doet het met je als je niet mag bestaan? Als je er niet mag zijn? Als je je religie en je identiteit moet verbergen en je eigen taal niet mag spreken? Je voelt je heel anders op een plek waar je vader zich vrij kon bewegen dan op een plek waar hij altijd op zijn hoede moest zijn. Het Koerdische volk heeft een heel traumatisch verleden. Als kind van de diaspora heb ik dat bij mijn ouders heel sterk aangevoeld. En ik weet dat ik hun trauma meedraag. Bovendien ben ik een vrouw; ik heb me door mijn omgeving allerlei onvrijheden en grenzen laten opdringen terwijl ik het ongemak daarvan vaak zelfs niet eens voel. Het decoderen en dekoloniseren van dat trauma in mezelf om het vervolgens te kunnen helen, was voor mij de afgelopen twee jaar in het kader van Fast Forward een heel belangrijke onderzoeksvraag.’

De aanloop tot het traject
Aan een Fast Forward-traject van Fonds Podiumkunsten gaat het nodige vooraf. Om te beginnen kunnen artiesten zich er niet zelf voor aanmelden. Het fonds beschikt over een aantal verkenners die op zoek gaan naar artiesten die – in de woorden van het fonds – 'baat zouden kunnen hebben bij een internationale context om een nieuwe stap te zetten in hun artistieke ontwikkeling'. Meral vult aan: ‘Als je wordt voorgedragen, is er een vergadering met alle verkenners waarbij je carrière besproken wordt Als een Fast Forward-traject voor jou geschikt lijkt, krijg je vervolgens de uitnodiging om je ideeën daarover op papier te zetten. Die ideeën komen dan weer terug bij de verkenners en als er voldoende basis is om verder te gaan, krijg je als maker budget voor een vooronderzoek om concrete plannen voor het traject uit te werken en potentiële partners te benaderen. De verkenners blijven beschikbaar om mee te sparren en om je met raad en daad bij te staan.’

Ruimte en tijd
Wat heeft het Fast Forward-traject haar opgeleverd? ‘Het heeft me vooral de tijd en de ruimte gegeven om me te ontwikkelen tot een volwaardige zangeres. En ook tot een  volwaardige artistiek leider van mijn pas opgerichte stichting Babisko. Van daaruit initieer ik nu projecten waarbij ik alles kan toepassen wat ik de afgelopen twee jaar heb geleerd en wat ik vanuit mijn achtergrond en artistieke ontwikkeling aan waarden heb meegekregen. Ik heb de tijd en de ruimte – ook financieel – gekregen om een band op te richten met deze fantastische muzikanten en om letterlijk vanaf nul te komen tot waar we nu zijn, om contact te kunnen leggen met buitenlandse producenten, met mixers, met muzikanten, met grafisch ontwerpers, om samen te kunnen werken en om van alles te kunnen onderzoeken en te bestuderen, zoals bijvoorbeeld muziekleer en solfège. Ik kon zangles volgen vanuit verschillende disciplines. Ik kon samen met mijn band aan diverse showcasefestivals deelnemen, mijn band profileren en een internationaal netwerk creëren... Het heeft me tijd en ruimte gegeven om samen met mijn bandleden tien dagen naar Dersim af te reizen voor onderzoek, waarvoor ik zelf ook nog de gelegenheid kreeg om vooraf uit te pluizen wat ik er precies wilde gaan doen, wie ik er allemaal wilde ontmoeten enzovoort. En dat alles heeft inmiddels een debuutalbum opgeleverd dat het fucking goed gedaan heeft in de muziekwereld. Niet alleen in Nederland, maar ook internationaal. En dat terwijl we nog niet eens een label hebben en zelf online de distributie verzorgen!’

Kort na terugkeer in Nederland gaf het Meral Polat Trio een uitverkocht concert in de Tilburgse jazzclub Paradox. Daar zijn de concertfoto's bij dit artikel gemaakt.

Meer info vind je op meralpolat.nl