Traditiegetrouw is een van de vijf avonden die de grote finale vormen van een maand lang Glatt und Verkehrt, ingeruimd voor muziek uit de Verenigde Staten. Programmeur Jo Aichinger richt de blik daarbij meestal op avontuurlijke jazz, maar speurde voor zijn laatste editie ook lang naar vernieuwers op het gebied van folk en gospel. En met succes! Er moet straks op de laatste avond wel iets heel bijzonders gebeuren, wil het de piekervaring van gisteren overtreffen of zelfs maar evenaren.

door Ton Maas (tekst en foto’s)

Glatt und Verkehrt is niet alleen míjn favoriete muziekfestival, hetzelfde geldt voor veel van de trouwe bezoekers die elk jaar weer van de partij zijn, ook al staan er maar al te vaak namen op het programma waar ze soms nog nooit van hebben gehoord. De ervaring heeft geleerd dat je altijd weer aangenaam verrast wordt in Krems, en dat geeft programmeur Aichinger ruimte om te experimenteren.

Ongedwongen en trouw
De ongedwongen sfeer waarin Glatt und Verkehrt zich afspeelt, op het terrein van een wijncoöperatie, maakt dat het ook voor de optredende artiesten een inspirerende belevenis is. Niet alleen het publiek is het festival trouw, het festival is ook zijn favoriete artiesten trouw. Met regelmaat worden ze teruggevraagd, het liefst in nieuwe combinaties.

Nieuw en toch vertrouwd
Tijdens het eerste optreden van de avond staat er al meteen een G&V-veteraan op de bühne. Het is Shahzad Ismaili, die in 2014 als bassist en gitarist een diepe indruk achterliet, maar nu achter de trommels zit. Samen met klarinettist Ben Goldberg (bekend van onder meer Tin Hat en New Klezmer Trio) vormt hij nu een trio met zanger Sam Amidon. Het verrassende van deze splinternieuwe combinatie is dat traditionele volksliedjes uit het Appalachengebergte worden gebruikt als bronmateriaal voor vrije improvisatie.

Werkzaam contrast
De werkwijze van Amidon lijkt enigszins op die van zijn voornaamgenoot Sam Lee uit Engeland, die een liedje eerst tot op het bot uitkleedt en het dan samen met zijn band opnieuw ‘uitvindt’. Amidon speelt al viool sinds zijn kinderjaren en was verzot op Ierse fiddle tunes, maar leerde zichzelf gitaar en banjo spelen om zijn nieuwe missie te kunnen uitvoeren. Wat bij beide mannen opvalt, is dat ze gebruik maken van vertraging, waardoor de nummers meer verinnerlijkt dan naar buiten gericht klinken. Het contrast tussen de veelal simpele melodieën – op sonore wijze zonder fratsen gezongen – en de jazzy inbreng van Goldberg op (contra-alt)klarinet blijkt zeer effectief. Ook de klappen die Ismaily uitdeelt van achter zijn drumstel, staan haaks op wat in de folkwereld gangbaar is. De enige smet op het optreden zijn de melige praatjes waarmee Amidon soms een volgend nummer aankondigt.

Spannende tussendoortjes
Saxofonist Donny McCaslin, die een half uur later met zijn band het podium betreedt, zet er meteen de vaart in met geoliede jazzrock van het type dat hij ooit opdeed in de tijd dat hij Michael Brecker opvolgde bij Steps Ahead. Na drie nummers hield ik het voor gezien, maar iets lokte me een kwartiertje later toch weer naar binnen en daar raakte ik alsnog in de ban. Op Grateful Dead-achtige wijze lieten Donny en z’n mannen een nummer uitmonden in een soort vrijzwevende groepsimprovisatie waarin niet gesoleerd wordt en waarin ook niemand lijkt te weten waar het heen zal gaan, tot er opeens een motiefje opduikt dat zich geleidelijk uitkristalliseert tot het volgende nummer. Juist dan – als iedereen ‘op de tast’ en met de oren gespitst aan het spelen is – wordt er een spanning opgebouwd die alle zintuigen wijdt open zet.

Gullah
En toen klonk er voor de allereerste keer in twintig jaar Glatt und Verkehrt gospel in de grote tentzaal van Winzer Krems! Uiteraard ging het daarbij om gospel uit onverwachte hoek. Bij de overwegend zwarte bevolking van de Sea Islands, gelegen voor de kust van de staten South Carolina, Georgia en Florida is een lokale cultuur ontstaan die dankzij het relatieve isolement van de eilanden meer Afrikaans is dan Afro-Amerikaans. Deze zogeheten Gullah-cultuur kent ook een eigen muziektraditie, die tot dusver redelijk obscuur is gebleven. Al werd het nummer You Gotta Move ooit gecovered door de Rolling Stones. Volgens bandleider Charlton Singleton is het nummer ten onrechte geclaimd door Fred McDowell als diens compositie en is het wel degelijk een traditional van de Sea Islands.

Join the Band
De gospel volgens Ranky Tanky is minder ruig en opzwepend dan die we meestal te horen krijgen uit de opwekkingskerken op het Amerikaanse vasteland, al kan zangeres Quiana Parler als ze zich kwaad maakt even hard uithalen als Mahalia Jackson. Maar de meeste gospels en hymnen klinken bij deze groep toch meer als emotioneel geladen ballades, zonder scherpe randjes en met een mooie ronde klnk, zonder ooit ‘slick’ te worden. De allereerste inzet van de groep zorgde bij mij althans meteen voor enige verwarring, want ‘Join the band, people gotta join the band’ ken ik maar uit één andere bron: het onvolprezen live-album Waiting for Columbus van Little Feat uit 1977. Altijd gedacht dat het de yell was die de band pleegde alvorens het podium te betreden, en nu blijkt het een traditionele gospel van de Sea Islands!

De geest van G&V
Helemaal in de geest van Glatt und Verkehrt wordt halverwege het optreden van Ranky Tanky saxofonist Donny McCaslin op het podium uitgenodigd om een stuk mee te spelen. De man van wie we net al hadden gezien wat voor podiumbeest hij kan zijn, stelt zich nu just heel bescheiden op achter trompettist Charlton Singleton en gaat eerst maar eens goed luisteren alvorens naar voren te springen en loos te gaan. Het is dat het virtuele (tent)dak van Winzer Krems er tegen die tijd allang af is, anders was het alsnog door deze orkaankracht weggeblazen.