Sinds hun ontmoeting in 2009 vormen koraspeler Ballaké Sissoko uit Mali en cellist Vincent Sédal uit Frankrijk een succesvol duo. De twee cd's die ze tot dusver maakten, zorgden niet alleen voor goede verkoopcijfers maar eindigden ook hoog in de jaarlijstjes van wereldmuziekjournalisten. Bij MixedWorldMusic stond "Musique de Nuit" zelfs helemaal bovenaan in het jaaroverzicht van 2015. Afgelopen zaterdag was het duo in ons land voor een ongebruikelijk optreden: als voorprogramma van Ludovico Einaudi in Afas Live. Voor Ton Maas aanleiding om het tweetal eens aan de tand te voelen over hun samenwerking.

door Ton Maas (tekst en foto's)

Ik ontmoet beide mannen in een kleedkamer, ergens in de krochten van Afas Live, waar ze straks een wel heel kort voorprogramma van amper een half uur mogen verzorgen voor Ludovico Einaudi. Beetje zuur wel, zeker als je bedenkt dat hun wonderschone duo-album Musique de Nuit nog maar kort geleden hoog op heel wat wereldmuziekjaarlijstjes stond. De sfeer in de kale ruimte is wat je noemt gemengd: Ballaké Sissoko hangt onderuitgezakt een beetje voor zich uit te staren en zal pas tegen het einde van het gesprek enigszins ontdooien en op z’n praatstoel klimmen. Vincent Ségal is gelukkig een stuk enthousiaster – hij herkent me ook meteen van eerdere ontmoetingen – en gaat om te beginnen een kop koffie voor me regelen.

Dan weet je gewoon dat het goed zit
Mijn eerste vraag is of ze toch niet verbaasd waren over het succes van hun twee gezamenlijke albums. De muziek die ze samen maken, is immers nogal intiem en ‘klein’. Ségal: ‘Nee, eigenlijk niet. Toen Ballaké me vroeg om te gaan samenwerken, hadden we meteen een heel uitzonderlijke klik. Dan wéét je gewoon dat het goed zit en dat je iets bijzonders in handen hebt.’

Uitdagingen horen er net zo goed bij
Maar deze breekbare muziek komt vast niet overal tot zijn recht.
VS: ‘Zeker niet, maar we hebben het geluk dat we meestal mogen spelen voor mensen die speciaal zijn gekomen om ons te zien. Dat is vanavond heel anders, dus we moeten maar afwachten of het straks gaat lukken. Grote festivals zijn vaak problematisch vanwege het lawaai. Maar ook niet altijd. Op Womad, bijvoorbeeld, viel het publiek voor het grote podium meteen stil toen we begonnen te spelen. Dat zou in Frankrijk echt nooit gebeurd zijn. Maar in Engeland dus wel - en het zorgde voor een ronduit magisch optreden. Aan de andere kant is het ook goed om je te realiseren dat het niet altijd mee kan zitten. De uitdagingen horen er net zo goed bij.’

Het verschil zit 'm in de groove
Hoe vertrouwd is de Malinese muziek inmiddels voor Ségal?
VS: ‘Spelen met Ballaké was voor mij van meet af aan heel vertrouwd, want het voelt als klassiek, ook al is het Afrikaans. En ik ben op de eerste plaats toch een klassiek musicus. Als ik oefen – en dat doe ik elke dag – is het altijd klassiek. Eigenlijk is het voornaamste verschil tussen klassiek en Afrikaans de groove.'

Jullie muziek klinkt eigenlijk heel eenvoudig. Waar zit dan voor jou de uitdaging?
VS: ‘De muziek is inderdaad heel eenvoudig, maar dat geldt niet voor de pulse, het ritme. We spelen wel eens met gastmuzikanten en dan merk je meteen wie daar gevoel voor heeft en wie niet.’

Het geheim van de fijne kneepjes
Dat doet me denken aan een voorval tussen cellist Yo-Yo Ma en contrabassist Edgar Meyer, waarbij Ma moest toegeven dat de timing van de bluegrass voor hem een brug te ver was.
VS: Precies! Ballaké had hetzelfde met Jordi Savall. Grappig overigens dat je het over Edgar Meyer hebt. Ik ontmoette hem dertig jaar geleden tijdens een festival in het Canadese Banff en hij was de eerste die me aanmoedigde om mijn eigen weg te gaan met de cello, juist vanwege mijn gevoel voor ritme. Maar als ik met jazzmuzikanten speel die jarenlang avond aan avond in clubs hebben gestaan, merk ik toch dat ze iets hebben waar ik niet bij kan. Het zit 'm bijvoorbeeld in de manier waarop ze akkoorden spelen. Heel subtiel, maar het is toch anders. Braziliaanse muziek gaat me heel goed af – vanzelf bijna – maar jazz… nee. En dat terwijl ik er echt aan werk.
Laatst trad ik op met Fred Frith. Het was een fantastisch concert – totaal geďmproviseerd – maar na afloop zei hij: “Goh, wat hebben we vanavond veel pop gespeeld!” Waarmee hij op subtiele wijze liet weten dat hij het weliswaar leuk had gevonden, maar dat het toch anders was dan met Derek Bailey of Ernst Reijseger.’

Oppervlakkigheid en verdieping
Om te kunnen samenwerken moet je elkaar tegemoet komen. Soms moet de een daarbij meer bewegen dan de ander. Hoe zit dat bij jullie?
VS: ‘In het begin was ik degene die naar Ballaké toe moest bewegen, gewoon omdat ik veel moest leren over de Malinese muziek. Ik was er al wel mee bekend, maar niet heel precies. Ik ken heel wat collega’s die naar Afrika gingen om met Afrikaanse muzikanten te spelen, en me dan vertelden hoe ze konden improviseren zonder echt te weten hoe de Afrikaanse muziek in elkaar zit. Dat wilde ik niet.'

Tony Overwater vertelde me ooit dat veel jazzmuzikanten denken dat ze “Arabisch” kunnen spelen hoewel ze nooit echt de maqams hebben bestudeerd.
VS (grinnikt): ‘Zoals ik als het over Arabische of Turkse muziek gaat. Als ik maqams of taksims moet spelen, ben ik meestal aan het faken. Ik speel regelmatig met Derya Türkan en Erkan Ogur en eigenlijk doe ik dat zonder diepgaande kennis van de klassieke Ottomaanse muziek. Zij zijn altijd heel tevreden, maar zelf besef ik maar al te goed dat het niet solide is.’

Moderniteit, traditie en compromis
Het valt me op dat Ballaké een kora bespeelt met de traditionele stroppen om de hals van zijn kora in plaats van moderne stemmechanieken. Vanwaar die keuze?
BS: ‘Het is altijd een compromis. Met die moderne mechanieken kan je sneller stemmen en – wat soms belangrijker is – van stemming wisselen. Maar de traditionele manier klinkt toch echt beter, dus als het kan gebruik ik die. Bij een project als 3MA moest er voortdurend anders gestemd worden vanwege de verschillen tussen Malinese, Arabische en Malagassische muziek. De valiha bijvoorbeeld staat in G en de kora als regel in F. Maar mijn keuze voor de stroppen is geen purisme hoor, want dan zou je echt terug moeten naar de darmsnaren van vroeger. En tegenwoordig gebruikt iedereen nylon.'

De opname als leugen
Heeft dit duo nog potentie voor de toekomst na wat er al op cd is vastgelegd?
VS: Voor ons zijn de cd’s eigenlijk bijzaak. De eerste was een soort ontdekkingsreis en vervolgens werden we gevraagd om een tweede op te nemen. Het is zoals een vriend van me zei: “Wat je vastlegt, is een leugen”.'

Dat doet me denken aan een uitspraak van de Amerikaanse linguist Benjamin Whorf, die zich druk maakte over het transcriberen van conversaties ten behoeve van onderzoek. “Dat zijn geen gesprekken – het zijn de kadávers van gesprekken!”
VS: Precies! En daarom schrijven wij ook geen noten op. Soms noemen mensen onze stukken “originele composities”, maar wij zien het als een soort orale overdracht. We spelen en luisteren en onthouden bepaalde dingen. Het belangrijkste gebeurt voor ons juist tussen de noten in – de fluctuaties, de kleine verschillen in timing. Ik ben een groot liefhebber van boeken, maar interessanter vind ik nog wat er gebeurde vóórdat er boeken waren. En wat me vooral fascineert, is dat de mens ooit geleerd heeft om te lezen zonder geluid te maken en met de mond te bewegen. De uitvinding van de interne stem; iets dat voor ons nu volstrekt vanzelfsprekend is maar ooit nog moest worden ontdekt. Ongelofelijk vind ik dat!'