Zangeres Raquel Tavares, die volgende week aan haar Nederlandse tournee begint, is meer dan de zoveelste fadista uit Portugal. Ze begon al op haar vijfde fado te zingen en won later de belangrijkste fadowedstrijd van het land, de Grande Noite do Fado. In 2006 werd ze bovendien onderscheiden met de Amália Rodrigues Award. Reden genoeg om meer aan de weet te komen over haar opmerkelijke carrière. Dus nam Ton Maas de telefoon...

door Ton Maas

‘Hallo, met Raquel’, klinkt het schor aan de andere kant van de lijn. En inderdaad, ze is behoorlijk moe want net terug van een lange rit dwars door Portugal. ‘Tja’, grinnikt ze: ‘Zo is het leven. Dat hoort er nu eenmaal bij. Maar ik kom volgende week met plezier naar Holland, hoor. Ik was er al eens en ik vind het een heerlijk land: het publiek, de theaters, de omstandigheden. En de mensen zijn er dol op fado. Best gek eigenlijk, want bijna niemand verstaat de teksten die ik zing! Daaraan zie je ook de kracht van de fado. Want ook al begrijp je de woorden niet, dan nog spreekt de emotie heel direct aan. Maar wat wilde je ook alweer vragen?’

Levende traditie
Hier in Nederland hebben we de indruk dat fado nog echt een levende traditie is in Portugal. Klopt dat? ‘Nou en of. Op dit moment is het echt heel populair – het lijkt wel popmuziek. Twintig jaar geleden was het dat absoluut niet, maar er is veel veranderd. Er zijn inmiddels heel veel jonge fadistas en bij de Portugese jeugd is fado heel geliefd. Jongeren zijn geïnteresseerd in de teksten en identificeren zich ermee. Het is een gouden tijd voor de traditie en de zalen zitten vol. En echt alle leeftijden: van kleuters tot bejaarden. Ongelofelijk. En dat jullie ons als “wereldmuziek” beschouwen, is helemáál super. Want daardoor kunnen we overal in Europa optreden, tot jazzfestivals aan toe!’



Niks nieuws onder de zon
De fadistas die in het buitenland optreden, zijn bijna allemaal jong. Is dat ook het beeld in Portugal? ‘Zeker, maar de oudjes doen het ook nog goed hoor! Haha! En niet alleen dat; ze zijn voor ons een groot voorbeeld en de beste leerschool die je je wensen kan. Wij maken immers niks nieuws. Voor mij bestaat er niet zoiets als “nieuwe fado”. Onzin. De zang is hetzelfde, de instrumentatie is hetzelfde; het is allemaal precies hetzelfde.’

Buiten de paden
Maar een nummer als Meu Amor de Longe is toch behoorlijk eigentijds en poppy. Hoe zit dat dan? ‘O maar dat is geen traditionele fado. Ik heb bijna vijfentwintig jaar lang traditionele fado gezongen, maar tegenwoordig maak ik ook wel uitstapjes. En daardoor ben ik bezig mezelf te ontdekken als zangeres en niet alleen als fadista. Ik ben inmiddels 42 en als ik het nu niet doe, gebeurt het nooit meer.’



Waar zijn de mannen?
Een andere indruk die wij hier krijgen is dat de fadistas tegenwoordig vrijwel uitsluitend vrouwen zijn. Raquel proest het uit: ‘Er zijn ook heel wat jongens die fado zingen, hoor! Maar die kennen jullie blijkbaar niet. Kijk, laat ik het zo zeggen: de vrouw is een bijzonder fraai schepsel. Misschien speelt dat een rol. Maar serieus: er zijn fantastische mannelijke fadistas, zoals Camané, Antonio Zambujo en Ricardo Ribeiro. Stuk voor stuk grote artiesten!’

Een fadista van vijf
Over haar eigen jeugd vertelt Raquel: ‘Ik zong al toen ik vijf was en op de kleuterschool zal. De juf pikte me er toen al uit en leerde me een fado, hoewel ik geen idee had wat ik zong. Vervolgens vroeg ik aan mijn moeder om me nog een paar liedjes te leren. Jarenlang bestond mijn repertoire uit precies die drie fado’s. Op een dag zag mijn zus een aankondiging voor een fado-avond en zei tegen mijn moeder: “Waarom laten we Raquel daar niet zingen?” Zo gezegd, zo gedaan. Op mijn zesde deed ik dus eigenlijk al wat ik nu nog steeds doe.’

De sporen van het nachtleven
‘De eerste tijd zong ik op amateuravonden in kleine clubs, kleine fadohuizen. Op mijn zeventiende was ik al professioneel zangeres en op mijn achttiende tekende ik mijn eerste platencontract. Twee jaar later verscheen mijn eerste cd. Het was wel een behoorlijk intensief bestaan, dus op mijn zeventiende zag ik er uit als iemand van veertig. Dat krijg je ervan als je vooral ’s nachts leeft’, voegt ze er grinnikend aan toe.

Het gebeurde gewoon
Wilde je op je zestiende niet alles op z’n kop zetten? ‘Natuurlijk. Kijk, ooit wilde ik graag journalist worden, oorlogsjournalist maar liefst. Van het artiestenbestaan heb ik nooit gedroomd. Dat gebeurde gewoon. Het was iets waar niet aan te ontkomen viel.’ Maar heb je je nooit verzet tegen het keurslijfvan de fado? Tavares: ‘Nee nee, nooit. Fadistas waren mijn helden en ik ben altijd dol geweest op puur traditionele fado. Ik verander niets aan de traditie en houd me ook strikt aan de traditionele bezetting van Portugese gitaar, klassieke gitaar en contrabas.’



De Portugese gitaar
Maar je begeleidt je wel zelf op de Portugese gitaar. Heel ongewoon, toch? Schaterlachend: ‘O nee, dat is echt maar één liedje en ik speel het nog slecht ook. Maar het ziet er leuk uit op het podium, weet je. Grappig om een vrouw Portugese gitaar te zien spelen. Maar je hebt gelijk: het is heel ongebruikelijk. Ik ben waarschijnlijk zelfs de enige. Onder de mannen zijn er wel een paar die zichzelf begeleiden op gitaar. De Portugese gitaar (eigenlijk geen gitaar, maar een cister, red.) is echt een lastig instrument. Veel te moeilijk om te combineren met zingen. Dat ene, simpele liedje lukt me nog net, maar meer zit er echt niet in. Maar niet verder vertellen hoor!’ voegt ze er giechelend aan toe.

Artistieke ontwikkeling
Als je bedenkt dat de fado zo’n vastomlijnde uitvoeringspraktijk heeft, is het dan niet moeilijk om je in artistieke zin verder te ontwikkelen? Zorgvuldig kiest Raquel haar woorden: ‘Ik wil eigenlijk… heel andere wegen in slaan. Ik zou soul willen zingen, en ook r&b, flamenco, tango en samba. Ik ben in feite heel eclectisch en droom ervan ooit alle muziek te maken waar ik van houd. In de voetsporen treden van geweldige vocalisten als Aretha Franklin, Michael Jackson en Etta James. Ooit wil ik een concert geven met al die verschillende stijlen.’

Onvermoede dromen
Maar kan je die invloeden dan niet inbrengen in de fado? ‘Nee, dat is echt onmogelijk. Dat zou op grote weerstand stuiten. Ik ben een traditionele Portugese fadista en daar houd ik me aan.’ Dus het is vooral een droom? ‘Precies, het is een droom. I Have A Dream!’ Ze moet er zelf om grinniken. En dan verder in de voetsporen van MLK: ‘That one day I don’t have to be just a fado singer. Geen fadozangeres maar gewoon zangeres. Alles kunnen zingen wat ik wil en ook waar ik wil, overal in de wereld. Beroemd hoef ik niet te worden, maar ik wil wel graag onafhankelijk zijn.’



Contrasten
Wat kan het publiek verwachten van de komende tournee? ‘Mijn concerten zijn altijd heel dynamisch. Het ene moment een traan, het volgende een lach. Echt binnen een paar minuten. Ik ben wat je noemt bipolair.’ Je krijgt als buitenlander al gauw de indruk dat fado vooral een ernstige aangelegenheid is. ‘Nee, dat is het niet. Fado is het leven zelf, met al zijn ups en downs. En gelukkig is het leven niet alleen een tranendal. Maar ik snap het wel. Het komt door de zwarte kleding die lange tijd in zwang was. Maar het is een achterhaald beeld. Fadozangeressen zijn mooie vrouwen die zich schitterend kleden. En bovendien kunnen ze heel grappig zijn!’

Speellijst:
22 feb - TivoliVredenburg, Utrecht
23 feb - De Doelen, Rotterdam
24 feb - North Sea Jazz Club, Amsterdam
25 feb - De Oosterpoort, Groningen
26 feb - Korzo, Den Haag