'Ik houd enorm van de fado, maar een fadista zou ik mezelf nooit noemen', vertelt de zangeres die dankzij haar imposante carrière van ruim dertig jaar wel 'de koningin van de fado' wordt genoemd. 'Mijn smaak in muziek is veel breder dan dat: van klassiek tot Keltisch, maar ook chanson, flamenco en muziek uit de Arabische wereld. Als je me vraagt waar ik het meest van houd, is dat toch de echte Portugese volkstraditie, die veel verder terug gaat in de geschiedenis dan de fado.

door Ton Maas (foto's José Bayón)

Als de telefoon wordt aangenomen voor het afgesproken interview met de Portugese zangeres Dulce Pontes, verwacht je iemand van de platenmaatschappij of het management aan de lijn te krijgen. Maar niks, het is de vedette zelf die opneemt. 'Neem me niet kwaljk als we zometeen even moeten onderbreken. Mijn zoon van twaalf komt zo thuis en die wil ik even opvangen.' Of het dan niet handiger zou zijn als ik haar over een half uur opnieuw bel. 'Oh, als je dát zou willen doen... Fantastisch!' Zo gezegd, zo gedaan. En een half uurtje later is ze er inderdaad helemaal klaar voor, ondanks de niesbui waarmee ze het gesprek opent. Het is flink afgekoeld in het bergachtige noorden van Portugal waar ze woont en daardoor heeft ze een verkoudheid opgelopen.

Wel fado maar geen fadista
De eerst vraag gaat natuurlijk over de fado, het Portugese levenslied waarvan Pontes inmiddels door velen als vorstin wordt beschouwd. Begrijpen buitenstaanders wel hoe belangrijk fado is voor Portugezen? 'Hmm', klinkt het zuinig aan de andere kant. 'Misschien ben ik niet de juiste persoon om dat aan te vragen. Hoewel ik sinds 1993 door zowat iedereen wordt vereenzelvigd met de fado, heb ik in al die jaren nog nooit een plaat gemaakt met alleen fado erop. Ik heb geëxperimenteerd met stijlen van overal ter wereld. Natuurlijk houd ik van de fado - vanwege de bijna religieuze diepgang ervan - maar eigenlijk is elke vorm van muziekmaken voor mij een vorm van gebed.'

De echte Portugese volkstraditie
'Mijn grootste passie is de authentieke Portugese volksmuziek. Liedjes over het werk op het land, de levensfasen die je als mens doorloopt, liedjes over echte mensen die soms eeuwen oud zijn. Natuurlijk is de fado echt, maar het is een vorm die in de negentiende eeuw is ontstaan. En volksliederen zijn zo oud dat de oorsprong ervan in nevelen is gehuld. Dat we die orale traditie nog kennen, hebben we vooral te danken aan Giacometti, een Italiaan die in de jaren vijftig naar Portugal kwam en in verschillende regio's veldopnamen maakte. Die vormen nog altijd een belangrijke inspiratiebron voor me.'

Niet voor één gat te vangen
'In de Portugese volksmuziek klinken allerlei invloeden van elders door: Keltisch, maar ook Braziliaans, Afrikaans en nog veel meer. Maar altijd in verbinding met de eigen identiteit. Dat spreekt me enorm aan. Daarnaast vind ik het  belangrijk om voor mezelf te componeren en songs van anderen te zingen die me dierbaar zijn. Ik kan dus niet zeggen dat ik een fadista ben.' Waar ze vervolgens grinnikend aan toevoegt: 'Hooguit twee of drie dagen per week. Ik snap dat mensen van elders bij Portugal meteen aan fado denken, maar voor mij is er meer, veel meer. Precies zoals er in Spanje niet alleen flamenco klinkt en tango niet de enige vorm van Argentijnse muziek is.'

De tijd van de fadopolitie ligt achter ons
'Sinds ik in 1993 begon met het vertolken van fado's, is er veel veranderd. Toen ik mijn eerste album uitbracht, was het gebruik van slagwerk nog een schandaal. Maar het werkte bevrijdend voor een jongere generatie muzikanten en inmiddels ligt die tijd ver achter ons. Zelfs onder fadistas zie ik nu jonge artiesten die invloeden uit de popmuziek in hun fado verwerken. Aan de andere kant moet je erkennen dat fado bepaalde regels kent. Anders zou het geen fado meer zijn. Maar zelf ben ik absoluut geen purist, in geen enkel opzicht.'

Geïnspireerd door beweging
'Als kind luisterde ik naar alle soorten muziek. Vooral klassiek. Natuurlijk hoorde ik ook fado en andere genres en stijlen, maar het meest toch klassiek. Ik leerde piano spelen en componeer ook nog altijd vanuit de piano. Het begint bij mij nooit met zingen. Een andere belangrijke inspiratiebron was beweging. Ik zag Nurejev dansen en was verkocht. Ik was zeven en danste als ballerina, maar eigenlijk wilde ik dansen als Nurejev, met van die hoge sprongen.'



Concentratie en speelsheid
Kijkend naar een live-registratie van Cançao do Mar - het lied dat haar via de soundtrack van de Hollywoodfilm Primal Fear echt wereldberoemd maakte - valt op hoe makkelijk ze tijdens de korte instrumentale breaks even de intensiteit van haar concentratie verbreekt en bijna olijk glimlacht, om vervolgens weer moeiteloos om te schakelen naar de intensitet die het nummer verlangt. 'Je verstaat de tekst zeker niet?' vraagt ze retorisch. Touché natuurlijk. 'Je moet goed begrijpen dat dat lied mijn paspoort was. Elke keer als ik het zing, gaat er van alles door me heen. Het is nooit hetzelfde. Het is ook het nummer waar iedereen bij elk concert op te wachten zit. Ik word er nooit moe van om het te zingen, hoe vaak ik het ook doe. En het bezorgt me ook een prettig gevoel. Dat is wat je daar ziet. Er zijn andere nummers waar ik een hekel aan heb gekregen, maar aan dat lied niet.'

Metafoor als bevrijding
'Cançao is weliswaar een dramatisch lied, maar de tekst is metaforisch en biedt daardoor vrijheid in de expressie. Maar wat op zich al dramatisch is, hoeft niet te worden aangedikt. Daar heb ik een hekel aan. Het gaat er niet om het drama over te brengen; het gaat erom daar simpelweg te zijn, de muziek te zijn, samen te zijn met het publiek. Te genieten en dat met elkaar te delen. Het overkomt me wel eens dat ik vol schiet tijdens een nummer - een heel enkele keer gebeurt dat - maar ik doe het er nooit om. Ik ben zangeres en geen actrice. Ik ben god nog elke dag dankbaar voor het feit dat ik in staat ben mezelf te vergeten en niet te denken aan mijn lichaam of mijn ego. Dat maakt optreden tot iets spiritueels. Het is alsof je weer een kind bent. Ik hoop dat ik dat vermogen nooit verlies. Want als dat gebeurt, moet ik ophouden met wat ik het allerliefst doe.'

Vertrouwd maar ook altijd vernieuwend
Staat haar komende tournee in het kader van de cd Peregrinaçao (pelgrimage), die begin volgend jaar verschijnt? 'Nee, zo werk ik niet. Ik ga nooit op tournee met de plaat die ik net heb gemaakt. Veel liever verras ik mijn fans met iets nieuws. Natuurlijk zullen er nummers van die plaat te horen zijn - net als van andere albums - maar ik kom altijd ook met nieuw repertoire dat niemand nog heeft gehoord. Ik experimenteer ook graag op de bühne, maar anders dan bij een repetitie. Ik wil mijn publiek deelgenoot maken aan wat er met míj gebeurt als ik zing, wat er gebeurt in het moment. Ik zing ook veel liever live dan in de studio. Direct contact met het publiek, dat is waar het om draait.'


Speellijst
6 dec - Theater Heerlen, Heerlen
7 dec - De Oosterpoort, Groningen
8 dec - De Doelen, Rotterdam
10 dec - Muziekgebouw, Eindhoven
11 dec - TivoliVredenburg, Utrecht