Mixed-medewerker Charlie Crooijmans werd vorige maand uitgenodigd door Jerusalem Season of Culture (JSOC) om deel te nemenaan een zesdaagse persreis naar Jeruzalem ter gelegenheid van het Mekudeshet festival. Aangezien de laatste tijd veel fantastische Israëlische muzikanten zoals Avishai Cohen, Shai Maestro, Ester Rada, A-Wa en Omer Klein ons land aandoen, leek het haar een goed idee om zelf maar eens poolshoogte te nemen. Hier is haar verslag.

door Charlie Crooijmans (tekst en foto's), Orit Pnini en Noam Chojnowski (foto's)

Lang geleden - de eerste intifada was net begonnen - bezocht ik Israël. Ik was er voor het eerst en voor mijn gevoel ook voor het laatst. De spanning die in het land heerst, heeft zijn weerslag op het dagelijks leven. Iedere dag kan de laatste zijn. Nee, Israël is geen fijn land. Het is bovendien een fout land, als bezetter van Palestijns grondgebied. Zicht op een tweestatenoplossing lijkt verder weg dan ooit. Toch ben ik ingegaan op de uitnodiging, puur uit nieuwsgierigheid. En vol vertrouwen, want Gil Rouvio, de persoon die mij had aanbevolen bij de organisatie, ken ik als een integere man. Het duurde even voordat ik door had voor welk festival ik eigenlijk was uitgenodigd, want de naam Mekudeshet kwam me helemaal niet bekend voor. Ik wist niet beter dan dat Gil programmeerde voor het Sacred Music Festival of Jerusalem...

Grenzen doen smelten
Op het dak van het Mount Zion Hotel kreeg de groep journalisten waar ik toe behoorde, uitleg van Naomi Bloch Fortis, directeur van JSOC. Ze schetste hoe Jeruzalem er een jaar of tien geleden voor stond: armoedig, geteisterd door conflict en eigenlijk alleen in trek bij religieuze toeristen. JSOC werd in het leven geroepen om de stad nieuw elan te geven en organiseerde in de zomermaanden allerlei evenementen georganiseerd zoals het Sacred Music Festival, maar ook met beeldende kunst, dans en dialoog. Dit jaar zijn al deze evenementen voor het eerst gebundeld in één festival: Mekudeshet. Mekudeshet is een Hebreeuws werkwoord, afgeleid van het woord voor heilig, want de maatschappelijke en religieuze kant ervan is even belangrijk als de artistieke. Het overkoepelende thema is het doen smelten van grenzen. Er zijn zowel lokale activisten als intellectuelen, docenten, religieuze leiders en kunstenaars bij betrokken.

Complex en gelaagd
Mekudeshet duurt drie weken lang en omvat verschillende onderdelen. Aangezien de groep journalisten pas tegen het einde van het festival arriveerde, konden we slechts enkele onderdelen meemaken, zoals een van de uitstapjes van Seven Ways to Dissolve Boundaries en een introductie van Amen, a House of Prayer For Three Religions. Ook was er een excursie naar de oude binnenstad en naar Oost-Jeruzalem, waar de Palestijnen wonen. Steeds lag het accent meer op persoonlijke verhalen dan op feiten, wat het tot een zeer leerzame ervaring maakte. Eén ding is wel duidelijk, Jeruzalem is ongelooflijk complex en gelaagd. Elk woord heeft zowel een politieke als een symbolische en een historische lading. Op de site van VPRO Vrije Geluiden heb ik iets geschreven over Amen. Hier zal ik vooral ingaan op de concerten die werden gegeven in de theaterzaal van de YMCA en op het podium midden in het archeologisch museum Tower of David.

Cairo-Jerusalem
Op 20 september stond in de YMCA het project Cairo-Jerusalem geprogrammeerd, met zanger Ziv Yehezkel, zangeres Nasreen Qadri en het Jerusalem Andalusian Orchestra. Het orkest, met strijkers, blazers, drums en percussie werd gedirigeerd door de boomlange Tom Cohen. Publiekstrekker Ziv Yehezkel is een Haredi-musicus met Marokkaans-Irakese wortels, die al op zijn dertiende als cantor diende in de plaatselijke synagoge. Maar omdat het bloed kruipt waar het niet gaan kan, luisterde hij stiekem naar klassieke Arabische muziek en leerde zichzelf de Arabische taal aan. Gek op het geluid van de ûd leerde hij ook die bespelen en begon met het arrangeren van Arabische klassiekers uit Egypte. Voor het publiek, vooral bestaande uit Israëliërs met een Arabische achtergrond, is deze avond een feest van herkenning met onder meer klassiekers van de legendarische Um Kalthoum.

Baaba Maal - Traveller
Voordat Baaba Maal afreisde naar Jeruzalem, werd hij onder druk gezet door de boycotbeweging BDS, die artiesten ervan probeert te weerhouden om op te treden in Israël, dat in hun ogen net als destijds Zuid-Afrika een apartheidsregime heeft. De Senegalese zanger, die nog nooit eerder in Israël was geweest, besloot daar geen gehoor aan te geven. Hij ziet zichzelf namelijk vooral als musicus en niet als politicus. Maal presenteerde zijn nieuwste album Traveller en benadrukte dat zijn muziek voor iedereen is. Even kreeg ik de indruk dat hij daarmee de BDS van repliek diende, maar een Franse journalist van Le Monde legde me uit dat hij dat bij elk concert hetzelfde zegt. Het optreden zelf vond ik maar matig; Babaa’s stem is fantastisch maar zijn muziek klinkt sleets. De volgende dag gaf zijn begeleidingsgroep workshops aan Palestijnse muzikanten. Riman Barakat, een Palestijnse die voor JSOC werkt, vertelde hoe de Afrikanen somber werden van wat ze te horen kregen over de Palestijnse situatie. De bedoelingen van het festival om Palestijnen kennis te laten maken met de muziek van Maal zijn natuurlijk goed, maar de realiteit van de Groene Lijn door de stad, de vele checkpoints en de zwaarbewapende Israëlische militairen geeft een nare bijsmaak.

Kudsi Erguner
De Turkse ney-speler Kudsi Erguner kwam naar Jeruzalem met een heel interessant project, getiteld Maftirim. Het zijn liederen die worden gezongen in het Hebreeuws van eeuwen geleden. Van 1516 tot 1918 maakte Palestina nog deel uit van het Ottomaanse rijk. Dankzij de Engelsen, die de Ottomanen hadden verslagen, kregen de Joden een plek in Palestina, wat vervolgens leidde tot de stichting van de staat Israël. Deze Joods-Turkse soefigezangen dateren uit de Ottomaanse periode. Het project past in de toenemende herwaardering van de cultuur uit het Ottomaanse tijdperk. Het concert was in ieder geval prachtig. Veel heb ik er overigens niet van kunnen zien, want de jazzman uit Ethiopië was al begonnen in de Tower of David.

Mulatu Astatke
Bij de ethiojazz van vibrafonist, percussionist en componist Mulatu Astatke was de sfeer totaal anders dan bij Baaba Maal. Astatke heeft naar mijn weten geen verzoek van de BDS gekregen om het festival te boycotten, mogelijk omdat er zoveel Ethiopiërs wonen in Israël. Onder het publiek vormden die een minderheid. De band van Astatke was een andere dan de Britse Heliocentrics waar hij in Nederland mee heeft gespeeld - meer gericht op jazz. Naast de oude ethiojazzklassiekers die we kennen van de film Broken Flowers (Jim Jarmusch, 2005), klonk er de nodige latin en free jazz, waarbij Astatke wisselend vibrafoon en percussie speelde.

Zohar Fresco - percussiespektakel
Op de laatste avond, 22 september, gaf de Britse reggaeband Misty in Roots een concert. De citadel veranderde in een rastafari walhalla, compleet met dreadlocks en wapperende rood-geel-groene vlaggen. De band begon ooit als begeleidingsgroep van Nicky Thomas, die in 1990 overleed, en speelt lekkere roots-reggae met maatschappelijk geëngageerde teksten. Erg lang ben ik niet gebleven, omdat de Israëlische percussionist Zohar Fresco al was begonnen in de YMCA. Fresco is lijsttrommelspecialist. Hij heeft in zijn spel allerlei invloeden verwerkt die hij tijdens zijn vele reizen heeft opgedaan bij andere meesterpercussionisten. Speciaal voor deze gelegenheid had hij enkele gasten uitgenodigd, onder wie de opvallende Abbos Kosomov uit Oezbekistan, Aleix Tobias uit Spanje, Amrit Khanjira uit India en Andrea Piccioni uit Italië. Veel bombarie en spektakel, maar ook zang en piano. Dat zorgde wel voor afwisseling, maar was op zich veel minder boeiend.



Night Stroll - Yasmin Levi - afsluiting
De laatste onderdelen van Mekudeshet vond ik persoonlijk het leukst. Na het concert van Zohar begon de Night Stroll in het museum. twee keer vijf groepen speelden gelijktijdig op de verborgen plekjes binnen de citadel. Het ging daarbij vooral om artiesten uit de urban, cross-over en traditionele scene. Van alles wat! Als klap op de vuurpijl gaf ladinozangeres Yasmin Levi een zonsopgangsconcert. Een paar dagen eerder was ik bij haar thuis voor een gesprek. Kijk hier een filmverslag. Hoewel ik haar eigen werk de laatste tijd minder boeiend vind - ze heeft iets weg van een vrouwelijk Julio Iglesias, met veel pathos - was dit een fantastisch concert. Juist omdat ze ook traditionele sefardisch-joodse liedjes zong en speciale gasten had meegebracht onder wie haar moeder. De volgende dag, slechts een paar uur later, vond de afsluiting plaats met een ontroerend concert van de legendarische, maatschappelijk geëngageerde Turkse zangeres Selda Bağcan en de Israëlische groep Boom Pam. En het allerlaatste concert was een Israëlische qawwali groep o.l.v. Yaron Peer met een flamenco- en een soefidanseres.

Terugblik
Het is jammer dat ik niet alles van het festival kon meemaken, maar ik heb toch een aardige indruk gekregen. Het is een evenement vol goede bedoelingen, maar er komt toch vooral linksgeoriënteerd, hip publiek op af. De gratis toegankelijke onderdelen trekken daarentegen wel een gemêleerd publiek. Je moet het ook zien als een work in progress. Volgend jaar wil JSOC samenwerken met Palestijnse kunstenaars, maar het ligt allemaal uiterst gevoelig. Palestijnen doen namelijk liever niet mee, omdat ze dan meewerken aan de normalisatie van de situatie of als collaborateurs worden gezien. Als je het door een politieke bril bekijkt, lijkt het allemaal volstrekt zinloos. Maar weet je, dit is gewoon te cynisch. Als je er naar kijkt vanuit het perspectief van (mede)menselijkheid, dan is zo’n festival juist heel erg belangrijk. Het gaat om intermenselijke relaties en die zijn sterker dan welke politieke macht dan ook.