Na vier albums die in samenwerking met anderen werden geproduceerd, besloten zangeres Nynke Laverman en haar echtgenoot, slagwerker, componist en programmer Sytze Pruiksma, het creatieve heft volledig in eigen hand te nemen, met 'Wachter', een verbluffend, diep, emotioneel en zeer gevarieerd meesterwerkje in het Fries, als ge(s)laagde uitkomst van een periode van vruchtbaar brainstormen. We zochten Nynke Laverman op voor een interview.

door Pieter Franssen (foto's: Femke Teussink)




'Het idee voor Wachter ontstond eigenlijk al in 2007, toen ik voor de eerste keer bij de nomaden in Mongolië was. Het raakte me hoe respectvol zij omgaan met de natuur. Hun cultuur, manier van leven en het landschap hebben me enorm geïnspireerd. Ze zijn volkomen afhankelijk van de natuur en begrijpen daardoor beter dat je het evenwicht niet mag verstoren, iets waar geduld voor nodig is. Wachten, in de zin van niet doen, niet handelen, niet sturen, maar laten ontstaan, wat in het taoïsme ook wel Wu Wei wordt genoemd. De kern van deze filosofie uit het oude China is doen door niet-doen, oftewel de kunst van het wachten. De bosuil, die de hoes van mijn nieuwe album Wachter siert, symboliseert de ultieme wachter: heel lang zit hij muisstil in een boom, wordt bijna één met de boom. Hij kijkt, luistert en komt pas in actie als het moment daar is. Het gaat erom dat je leeft, om je heen kijkt en beseft dat je een schakel bent in een groter geheel.’

De kracht van diversiteit
'Ja, en dan nogmaals een heel album in het Fries. Een heel bewuste keuze. In 2003, aan het begin van mijn carrière, was het meer een intuïtieve beslissing. Fries is mijn moedertaal, waarin ik me het meest oprecht kan uitdrukken en me nergens achter hoef te verschuilen. Het is geweldig om zo' n rijke oude taal tot je beschikking te hebben. Een voorrecht om er in te mogen schrijven. En het is ook een statement over de kracht van diversiteit, iets wat we met z’n allen aan het verliezen zijn. Wij zijn van diversiteit afhankelijk. Dat geldt zowel voor de natuur als voor de cultuur. Het is fantastisch om zo'n oude taal, die heel poëtisch is, te laten klinken op het podium en op cd. Het Fries is heel melodisch, het heeft langere klinkers dan het Nederlands, tweeklanken eigenlijk, en daar kan je mee spelen. In de medeklinkers is het vrij rauw. Ik ontdek steeds meer in deze taal. Als schoolvak was het Fries nogal beperkt, maar gelukkig beheersten mijn ouders de taal heel goed.'

Van taal muziek maken
'De Friese dichter Tsjêbbe Hettinga, die me heel erg heeft geïnspireerd, maakte in epische gedichten van wel twintig minuten van taal echt muziek. Dat vond ik een uitdaging: van gesproken woord muziek maken. Ooit heb ik samen met hem een duet gemaakt tussen zang en gesproken woord. Maar kort daarna is hij helaas overleden. We luisterden naar zijn poëzie en toen zei mijn man: "Zou je dat niet eens willen maken, een lang gedicht dat je niet zingt maar voordraagt?" Het was een enorme uitdaging, maar het bleef kriebelen en het leidde uiteindelijk tot het zeven minutenlange gedicht Boskûle, een intense ode aan de bosuil, de wijze en waakzame wachter van het bos.'

Naast je geliefde in de grond willen kruipen
'Het is best een aards album geworden. Moarn is een mix van een regel uit het gedicht Faderpaard van Tsjêbbe Hettinga met fragmenten uit het gedicht Achtergelaten van Hanny Michaelis, dat gaat over het zwarte gat waar je in stort als je geliefde sterft. Prachtig hoe ze dat verwoordt: dat je het liefst naast je geliefde in de grond zou willen kruipen. Dat gedicht had ik al vijftien jaar in de computer staan. En nu sloot het mooi aan bij de thema's van mijn nieuwe album. Nu kon ik er iets mee.'

Via de fado vond ik mijn eigen stem
'Ik begon op de Academie voor Kleinkunst in Amsterdam. Daar heb ik veel profijt van gehad, omdat naast de uitvoerende vakken het maken erg gestimuleerd werd: tekstschrijven, componeren en nadenken over wat je te melden hebt op het podium
Op mijn vijftiende ontdekte ik de fado. In een film met Richard Gere zong Dulce Pontes Cançao do Mar. Haar stem en het melancholische gevoel raakten me enorm.
Eerst zong ik vooral nummers van anderen. Mijn invloeden kwamen uit Portugal, Cuba en Mexico. Via de fado vond ik mijn eigen stem en na een aantal jaren lukte het om mijn eigen songs te schrijven.'

Ald Mei Dy
'Dat gaat over samen oud worden. De muziek in deze liefdesballade hebben we bewust intiem en klein gehouden. Alleen een marimba en aan het eind een sliertje cello. Want je kunt er natuurlijk van alles bij halen, maar vaak is eenvoud sterker, veelzeggender. Sytze en ik hebben de nummers opgenomen in zijn studio; eigenlijk meer een soort werkhok in een oude melkfabriek. Reuze fijn, dicht bij huis met de babyfoon erbij. Heel handig, want we hebben ook twee kleintjes. Sytze speelt piano, dulcimer (een kleine cimbaal), marimba en hij maakte alle beats. Ook daarin zijn we kieskeurig geweest. Ze zijn allemaal ontleend aan het akoestische instrumentarium van Sytze. De bassdrum opnemen en die dan vervormen. Ik vind de beats heel mooi geworden. Spaarzaam maar efficiënt.'

Geneviève Verhage
'Zij speelt cello op Wachter. Ik wist meteen dat ik haar wilde vragen. Ik had haar met het Ragazze strijkkwartet zien optreden en zij heeft een hele mooie theatrale podiumuitstraling. Ik zag haar al meteen voor me in de voorstelling die ik van Wachter wilde maken. Ik heb een sprookje geschreven dat de liedjes met elkaar verbindt. Een sprookje over een celliste en een boswachter. De voorstelling ging in première op Oerol, in een kerkje in Midsland.'

Arrangementen voor cello
'Sebastiaan Koolhoven heeft de cello-arrangementen geschreven. Hij kreeg de kale composities toegestuurd: alleen piano en zang, met het verhaal erbij dat we voor ogen hadden. Elk arrangement dat hij aanleverde, was eigenlijk meteen raak. Vooral de groovy nummers vind ik heel bijzonder geworden. Hij heeft alle mogelijkheden en kleuren van de cello naar boven gehaald.'

Javier Limón
'Voor mijn vorige plaat Alter dacht ik: ik ga het gewoon proberen: een mailtje sturen aan Javier Limón, de beroemde producer. Heel verbaasd was ik dat hij positief reageerde. Hij bleek gefascineerd door het Fries. In de vijf keer dat we bij hem in Madrid waren, hebben we veel geleerd. De plaat kreeg een flamencojasje, wat lastig was om live neer te zetten met Nederlandse muzikanten. Ik heb wel met Alter op North Sea Jazz gestaan, samen met Limón op gitaar. Het was zo heet dat sommige instrumenten steeds ontstemd raakten, maar de sfeer was geweldig.'

Met Wachter, de nieuwe plaat waarop Nynke totaal uit haar schulp is gekropen, verdient ze beslist een vette reprise op NSJ. 

Een opname van de song Hallelujah van acht jaar geleden:




In oktober en november toert Nynke Laverman door het land. Kijk voor alle data op www.nynkemusic.com

05 okt - Oosterpoort, Groningen
08 okt - De Zeeuwse Concertzaal, Middelburg
14 okt - De Nieuwe Kerk, Den Haag
26 okt - Tivoli Cloud Nine, Utrecht
03 nov - De Lawei, Drachten
05 nov - Jazzy Tiel, Tiel
25 nov - LantarenVenster, Rotterdam
27 nov - De Harmonie, Leeuwarden
28 nov - DeLaMar, Amsterdam