Zonder oprichter en artistiek directeur Albert Siebelink en zonder de vertrouwde ambiance van de Interpolistuin met zijn gazons, waterpartijen en intieme hoekjes was de twintigste editie van het enige festival voor zigeunernuziek in ons land er niettemin een om nooit te vergeten. Naast de bekende cliché's van snel-sneller-snelst (bij de gitaristen) en hard-harder-hardst (bij de blazers) waren er verrassende en kwalitatief hoogwaardige optredens, zowel door oudgedienden als nieuwkomers. Met als betoverend hoogtepunt het optreden van een artiest die eigenlijk een beetje uit de toon viel.

door Ton Maas (tekst en foto's) en Mattie Poels (video's)

Hoewel oprichter en artistiek directeur Albert Siebelink er niet bij mocht zijn - hij overleed in september vorig jaar na een langdurige ziekte - kon je afgelopen zaterdag in de tuin van de Heuvelse kerk in Tilburg niet om hem heen. Zijn volbehaarde gezicht prijkte niet alleen op een grote groene poster met de opbeurende tekst 'Gipsy, firma voor de eeuwigheid', maar ook op het festival T-shirt dat als altijd door tientallen medewerkers werd gedragen. De nieuwe locatie - een als 'tuin' aangeduid parkeerterrein achter de Heuvelse kerk plus twee binnenpodia bij Popcentrum 013 - riep gemengde reacties op. Heel wat mensen misten de ruime gazons van de Interpolistuin, waar je na gedane luisterarbeid kon neerstrijken voor een moment van rust of zelfs een heuse picnic.

Kritiek en waardering
Festivalmedewerker Dré Sprangers waardeerde de 'gezellige drukte' voor de podia, maar moest toegeven dat deze locatie in elk geval geen groeimogelijkheden biedt voor het festival. 'Met duizend man staat het wel echt vol'. Dat aantal werd overigens misschien niet gehaald, maar wel aardig benaderd, zeer tot tevredenheid van de festivalorganisatie. Het was een mooie opsteker na de teleurstellende opkomst van vorig jaar, toen de teller bij minder dan vierhonderd bleef steken.

De juiste toon gezet
Dat accordeonist Oleg Fateev - afkomstig uit Moldavië maar sinds vele jaren Tilburger - de twintigste editie van het festival mocht openen, was geen toeval. Twintig jaar geleden was het Albert Siebelink geweest die hem met een plekje in de programmering een springplank had geboden. Bij wijze van dank en eerbetoon bracht Oleg met zijn groep een aantal speciaal voor de gelegenheid gearrangeerde composities. Ondanks een vertrouwde instrumentatie met accordeon, klarinet, cymbalon, contrabas en drums bracht de groep een uur lang prikkelend luisterplezier met verrassende wendingen en harmonieën. Slagwerker Simone Sou injecteerde het geheel met ritmische patronen uit haar vaderland Brazilië.



Vakmanschap en snelheidsovertredingen
Gitarist Paulus Schäfer is misschien wel de meest 'vaste waarde' van het Gipsy Festival. Hij behoort tot de meer avontuurlijke geesten onder de Nederlandse sintimuzikanten en werkte veelvuldig samen met musici uit andere domeinen. Met zijn kwartet gaf hij zaterdagmiddag een staaltje ouderwets vakmanschap in de Djangojazz ten beste. De Basily Family, aangevuld met cymbalist Marius Preda en percussionist Antal Steixner, liet zich helaas verleiden tot spervuur met forse overtredingen van de maximumsnelheid, waarbij soms nauwelijks nog te horen was wat er nu eigenlijk gespeeld werd. Waarschijnlijk grappig bedoeld, om Paint It Black van de Stones een manouchebehandeling te geven, maar het klonk toch vooral als een zwaktebod.

Redding uit Rusland
Hoe het wel kan en moet, werd vervolgens gedemonstreerd door de Russische groep Dobranotch. Hoewel ze in de festivalfolder de allerkleinste aanprijzing kregen, sloeg het energieke optreden in als een bom. Hoewel aangekondigd als '100% Russische klezmer', maakte alleen al de bezetting met veel koper duidelijk dat het er een stuk heftiger aan toe zou gaan. En zulks geschiedde, met een uitzinnig hossende menigte voor het podium als resultaat.



Betovering en kippenvel
Wie dacht dat de Bosnische zangeres Amira met haar weemoedige en soms breekbare liederen moeite zou hebben om de zaak na al dat geweld weer tot bedaren te brengen, had naast de pink van de kleine chanteuse uit Sarajevo gerekend. Want de moeiteloosheid waarmee ze het samengestroomde publiek daar omheen wond, grenst aan tovenarij. Uiterst geconcentreerd begeleid door haar eigen trio (gitaren en bas) en twee Turkse muzikanten op qanun en ûd, vertolkte Amira traditionele liederen uit de eeuwenoude traditie van de Bosnische sevdah - enigszins vergelijkbaar met de Portugese fado en de Griekse rebetika - maar ook uit andere voormalige Joegoslavische republieken als Servië en Macedonië. Afgaande op het aantal stemmen dat woord voor woord meezong, waren heel wat mensen speciaal voor dit optreden afgereisd naar Tilburg. De intensiteit van het concert nam daardoor nog extra toe, en dat bij een genre dat op de keper beschouwd weinig raakvlakken heeft met de muziek van Sinti en Roma.



Verjonging als mantra
Een trend die door de hele sector gonst, is de drang om een jonger publiek aan te trekken. In de folkwereld lukt dat tot dusver aardig, dankzij de nog altijd niet geluwde rage van de balfolk. Maar in de wereldmuziek gaat het moeizamer, getuige de zeer matige opkomst bij de eerste 'jongerendag' MMMoves bij MusicMeeting in Nijmegen. Ook het Gipsyfestival deed dit keer een serieuze poging, door meer dance en elektronica te programmeren in de passender entourage van Popcentrum 013. Bij de Bulgaarse formatie Kottarashky & The Rain Dogs deed zich het bij elektronische acts wel vaker voorkomende probleem voor dat onduidelijk blijft wie of wat nu eigenlijk de muziek voortbrengt die uit de speakers schalt. Bij de 'urban folkies' van Kaydamaky uit Oekraïne was dat gelukkig klip en klaar duidelijk, en mede daardoor ook een stuk aanstekelijker. Nu alleen nog wat meer van het beoogde publiek.

Slowaaks met vleugjes Hongaars en Pools
Voordat Orkestar Braka Kadrievi met versterking van Balkan Trafik Orkestra - samen goed voor vijftien man - het traditionele buitengebeuren in stijl mocht afsluiten, zette de groep Banda uit Slowakije de zaak nog even op scherp. De groep schitterde niet alleen instrumentaal, maar bleek bovendien te beschikken over buitgewoon fraai stemmenmateriaal. Het ene moment scheerden de bijna snerpende 'white voices' van de twee zangeressen door het zwerk; meteen daarna buitelden de diep resonerende mannenstemmen door elkaar in de galmende stijl die kenmerkend is voor de bewoners van het Tatragebergte. Ondanks hun inventieve arrangementen vol onverwachte wendingen en grillige maatsoorten, kreeg de groep enkele onverschrikken toeschouwers zo ver dat ze de dansvloer betraden.