Vredespaleis bij nacht.
Kan muziek een bijdrage zijn bij de verwerking van leed? Een aloude kwestie die doorgaans direct wordt bevestigd: ja, natuurlijk. De beste muziek is zelfs een sublimering van leed, zoals jazz: de negatieve Afro-Amerikaanse levenservaring, omgezet in een overrompelende, levensbevestigende, cri-de-coeur, die wereldwijd muziekliefhebbers en musici inspireert, troost, imponeert en wat dies meer zij.
Waar jazz heel levenswijs en straatwijs het leven bevestigd, onderstreept, verhevigt, heb ik zelf aan de andere kant van het spectrum beslissende ervaringen met twee platen die het leven lijken te willen ontkennen, doorstrepen, onderuit halen: Nick Drake's Pink Moon en Joy Division's Unknown Pleasures. Duistere muziek die letterlijk aan de vooravond stond van twee zelfmoorden door de artiest.
Gek genoeg blijven die platen overeind, terwijl ze voor het eerst werden genoten in een periode van puberale sturm und drang. Veel adolescente muziek heeft zijn brille verloren, maar deze twee blijven met regelmaat uit de platenkast. Juist die genadeloze blik in de afgrond, zoals getoonzet door Drake en de groep van Curtis, troost in zekere zin nog steeds, net zoals het lezen van Michel Houellebecq ook altijd juist dat paradoxale effect heeft van levensbevestiging. Monterheid gedijdt bij eerlijkheid, en aan de rand van de afgrond groeien de mooiste bloemen.
De lezer vergeeft me hopelijk deze introducerende gedachten bij hetgeen steller dezes gisteravond in Den Haag mocht meemaken. In het Vredespaleis bracht het Nationaal Symfonisch Kamerorkest samen met Jules Schelvis (overlevende van Sobibor) een indrukwekkend concert, waarin steeds de getuigenis van Schelvis werd afgewisseld met klassieke werken van o.a. Bach en Mahler.
Geen groter zwart gat in de wereldgeschiedenis dan de Holocaust, maar juist die status maakte dat ik me vooraf als toeschouwer schrap zette. Mooie nootjes bij zoiets duisters, hierbij gaan eenvoudig en snel alle kitsch alarmbellen af. Zelfs de van symboliek vergeven lokatie, het Vredespaleis, opgericht in 1913 met als expliciete opdracht het bevorderen van de wereldvrede en de harmonie der volkeren, had vooraf, zo leek het, iets ironisch. Een prachtig gebouw, maar ook een plek waarvan de raison d'être de woorden van Gandhi in gedachten brengt. Desgevraagd naar wat hij van de westerse beschaving vond, antwoordde hij legendarisch: 'dat zou een goed idee zijn.'
De krakerige, maar heldere woorden van Jules Schelvis zorgden ervoor dat deze avond niet topzwaar aan kitsch ten onder ging. Zeker, de musici van het Naska brachten een passende selectie ten gehore, maar juist de details in de getuigenis van Schelvis kwamen het hardst binnen. Er werd bloedmooi gemusiceerd, maar bij mezelf merkte ik wel zoiets als kortsluiting tussen esthetisch genoegen en de horror die Schelvis vertelde.
De twee tonnen waaraan door de SS werd voorzien per wagon: één voor drinkwater en één bij wijze van urinoir. Het horloge, dat Rachel, de vrouw van Jules die werd vergast, nog trachtte te redden vlak voordat zij werden gescheiden. De verbijstering in de stem van Jules Schelvis, toen hij vroeg: 'waar was het internationale rode kruis?'
Herdenkingsleed: murw gebeukt door de wereldgeschiedenis sluit je je hart noodgedwongen af. Zoals sommige Duitse historici terecht stelden: hoe om te gaan met dergelijke duisterheden in de opbouw van een samenleving? Hoeveel wereldleed kan een mens aan als hij wil blijven streven? Luisterend naar Schelvis kreeg die vraag als vanzelf een antwoord: dit soort getuigenissen zijn cruciaal en moeten permanent worden verteld, op alle mogelijke manieren.
Dat je vervolgens dit paleis van de voorgenomen vrede met een hoofd vol ongemakkelijke vragen verlaat (Rwanda? Srebrenica? etcetera) is secundair.
