Het symfonisch orkest is zoiets als een wereldmuziek curiosum. Soms zit ik in het Concertgebouw en zie ineens een podium vol pinguïns, voorgegaan door een woest zwaaiend en kennelijk opgewonden heerschap. Vervreemding is hier de emotie, en ik stel me voor dat dit ongeveer hetzelfde moet zijn wanneer een doorgewinterde klassieke muziek aficionado voor het eerst zonder enige introductie naar een Senegalees sabar ensemble staart.
Sabar kan voor een niet-geïnitieerde luisteraar overkomen als een onbegrijpelijke bak teringherrie, maar bij tweede beluistering (en wellicht met wat goede informatie vooraf) trekt de auditieve rook op en word je gewaar van een zeer meeslepende, ongelofelijk complexe, haast wiskundige ritmische taal. Een traditie die wereldwijd onder conservatoriumstudenten, dansers en ja, ook gewone muziekliefhebbers talloze devote liefhebbers heeft.
Introductie is hier het sleutelwoord. Judith van der Wel schreef met Stemmen - Het geheim van het Koninklijk Concertgebouw Orkest (Em. Querido/Van Halewyck, 2015) een boek waarin dat symfonisch monster (ook wel liefkozend aangeduid als het KCO) uiteenvalt in de samenstellende delen - en wat hen allemaal bindt. De grote secties in het orkest (snaren, koper, hout) krijgen allemaal hun eigen hoofdstuk, die vooral zijn opgebouwd rond fraaie anekdotes uit het alledaagse leven van de musici.
Natuurlijk krijgt de dirigent zijn eigen hoofdstuk, maar ook is er volop aandacht voor de zakelijke en logistieke aspecten van het KCO. De maatschappelijke context en de cultuurpolitieke ontwikkelingen waarin het KCO zich ook beweegt worden benoemd, maar de focus is duidelijk: de mensen achter de machine. In die zin doet dit boek me denken aan dat heerlijk sappige werkje van Richard Morrison over het London Symphony Orchestra, The LSO - a century of triumph and turbulence (Faber & Faber, 2004). Ook hierin die combinatie van mini portretjes van de musici als radarwerkjes in dit enorme mechaniek. Gevat in de grotere maatschappelijke ontwikkelingen, zoals die onherroepelijk zijn weerslag hebben op de uitvoeringspraktijk van symfonische muziek.
Het boek van Van der Wel mag zeker ook gelden als een mooi zusje van Heddy Honigmanns documentaire Around the world in 50 concerts: zowel Honigmann als Van der Wel ging 'embedded' mee op reis met het jubilerend KCO, dat deed wat nog geen symfonie orkest eerder heeft ondernomen: een heuse wereldtournee, 50 steden op 6 continenten.
Als schrijver-observator komt Van der Wel nóg dichter op de huid van de musicus, en lees je bijvoorbeeld ook over de noodzakelijke ademhalingstechniek om Debussy's Prélude à l'après midi d'un faune tot een goed einde te brengen. Over de Senegalese sabar virtuoos Ali N'Diaye Rose, die een slagwerker van het KCO aan het huilen krijgt. En tussen de regels door raak je nogmaals onder de indruk van die unieke, samenbindende kracht die van alle individuele musici het vermaarde KCO maakt, met die wereldberoemde klank.
