Gisteravond hoorde ik in Den Haag tijdens Movies that Matter de Zweeds-Eritrese mensenrechtenactiviste Meron Estafanos vertellen over de alledaagse praktijk van ontvoering in Oost-Afrika. Aangrijpend detail: kidnappers zetten intimi van de ontvoerde persoon tegenwoordig onder emotionele druk door middel van de mobiele telefoon. Terwijl die persoon wordt gemarteld (of erger) bellen de kidnappers de naasten, om de druk op te voeren.
In sadisme is de menselijke aard oneindig inventief - Markies de Sade schreef het al. Het deprimerende verhaal (goed dat het bestaat hoor, dat Movies that Matter. Maar wel een aanslag op je vertrouwen in medemenselijkheid) deed me denken aan een ander gruwelijk detail. Na de bomaanslagen op forenzentreinen in Madrid (11 maart 2004) las ik in de Volkskrant een postapocalyptisch tafereel: de journalist ter plekke beschreef een verlaten perron waarop een groot aantal lijkenzakken lagen. Bij de aanslagen kwamen 191 mensen om, geregeld vraag ik me af hoe snel ik intimi zou kennen bij een dergelijke aanslag in Amsterdam.
Gruwelijk detail: ineens begonnen er vanuit die lijkenzakken mobiele telefoons af te gaan - radeloze intimi die wanhopig maar bleven doorbellen om in godsnaam het tegenovergestelde te horen van wat zich steeds genadelozer als realiteit opdrong.
Smartphone en social media hadden een tijdje het aura van een zekere heilsverwachting om zich heen: revoluties zouden erdoor uitbreken (een revolutie is zo uitgebroken, maar hoe consolideer je het bereikte resultaat?), maar ik denk steeds vaker: het wordt onze ondergang. Wie een beetje de uitstekende club Bits of Freedom, pleitbezorgers van digitale burgerrechten en, at large, een bewustzijn van de complexiteit van digitale revoluties, volgt verbaast zich al snel over de naïviteit waarmee Nederland in het bijzonder zichzelf overgeeft aan alles wat maar digitaal en efficiënt lijkt. Misschien is het echte leven wel analoog..
Mind you: ik maak zelf iedere dag gebruik van google, facebook, linkedin en gmail - vier partijen waarvan de tweede nu een beetje zijn glans lijkt te verliezen, maar die in essentie allevier even erg zijn (zo scant google privé gmail op te vercommercialiseren informatie). Wat ik nog veel erger acht, en nu kom ik eindelijk tot mijn punt, beste lezer, wat dus volgens mij nog veel erger is, is het efficiëncy denken dat onder die e-onverschilligheid ligt: de niet bewezen gedachte dat je het leven kunt perfectioneren door onder alle omstandigheden en in iedere sfeer van het leven de heilige graal EFFICIENCY te aanbidden.
De geschiedenis wijst vooral uit dat de geschiedenis helemaal niets uitwijst, maar een thema, een zeker grondmotief valt toch wel te beluisteren: alles wat ooit utopisch werd binnengehaald als massaal heilbrengend verkeerde uiteindelijk in zijn volledige, dystopische tegendeel. Christendom, kapitalisme, marxisme, postmodernisme - met trompetten binnengehaald, en na afschuwelijke ervaringen op de mestvaalt der geschiedenis gesmeten, hoewel alledrie de aanvechtingen hier en daar en af en toe zich ineens weer manifesteren. En ook het postmoderne anything goes niet voldeed en in een impotente, allesverzengende ironie resulteerde.
Terug naar Normaal Amsterdams Peil en zompige poldergrond. Hier moet nu alles worden afgerekend langs lijnen van efficiëntie: onderwijs (de hogescholen, universiteiten en conservatoria als onderwijsfabrieken), zorg, openbaar vervoer, het culturele leven, het muziekleven - iedereen wordt gedwongen om met kloppende cijfers te komen. Maar dient er geen licht, lucht en ruimte tussen die dwingende xcelsheets te zijn? Leidt die blinde xcellisering niet tot een zekere dood van alles dat wil leven?
Begrijp me goed, ik doe hier geen pleidooi voor inefficiëntie, institutionele arrogantie of andere narigheden waarop die privatiseringsgolf een reactie was. Maar: welke privatisering is nu eigenlijk gelukt? Waarom eist een Bolkestein op hoge toon dat voormalig linkse intellectuelen afstand doen van hun (toegegeven: nogal eigenaardige) politieke posities uit het verleden, maar is nog geen neoliberaal ter verantwoording geroepen voor zijn (of haar: hallo, Annemarie Jorritsma!) idiote en contraproductief gebleken oproep om alles maar aan de (feilloos veronderstelde) Markt te laten?
Deze blog gaat - strikt genomen - niet over (wereld)muziek. Maar moest wel even geschreven worden. Muzikale suggestie: Ring the Alarm!, de volstrekt niet efficiënte (maar wel hoogst effectieve) classic van Tenor Saw, met passende (ik zou bijna zeggen: urgente) titel.
