4 sleutels naar latin Jair Tchong - zaterdag 2 mei, 2015

v
Vieja Trova Santiaguera

1. Ray Barretto, Sola te dejare (1968)
2. Simon & Garfunkel, Late in the evening (1982)
3. David Byrne, Make believe mambo (1989)
4. Vieja Trova Santiaguera, Prégon Santiaguero (1996)

Waar komt mijn salsaverslaving vandaan? Salsa is definately acquired taste en vooral compromisloos. Nog steeds kan ik me levendig de antipathie voorstellen van de outsider die gruwt van al dat meedogenloze metaal in de percussie en die even onvermijdelijk doorbeukende pianomotiefjes. Toch hoor en voel ik door diezelfde campana en guajeos een niet te onderdrukken dansbehoefte, die iedere fnuikende winterslaap en daverende melancholie weet te neutraliseren. De beste salsa is -althans in mijn ervaring- een bijna Taoïstisch te noemen sublimering van levenslust en Weltschmerz in iets hogers - zeker wanneer je erbij danst. Denkelijk is werkelijk begrip van deze muziek zelfs onbereikbaar zonder de dans.

Vier even onherhaalbare als beslissende momenten die me deze muziekcultuur in wisten te lokken.

1. Ray Barretto, Sola te dejare (1968)
1989 was het jaar van de Urban Dance Squad. Het optreden van UDS in de Eindhovense Effenaar staat in mijn persoonlijk pantheon van beste concertervaringen. Sinds 1988 kwam ik in de Effenaar en had daar met veel plezier heel wat hardcore en psychobilly bandjes van het tweede garnituur voorbij zien trekken. De Squad was otra cosa: niet alleen was de collectieve energie die daar van het podium in Blitzkrieg-stijl kwam walsen overdonderend: ook die muziek, een hybride tussen rock, funk en hiphop was ongehoord.

In Bullit Records, mijn vaste pleisterplaats aan het Eindhovense Stratums Eind, moest worden uitgezocht waar de UDS haar inspiratie vandaan had gehaald. Een logisch beginpunt leek Deeper shade of soul, dat oorspronkelijk van een mij onbekende Ray Barretto bleek te zijn. Op de plaat Acid uit 1968 trof ik het origineel. Maar twee andere nummers deden me stiekem nog veel meer: het titelnummer, waarin een even eminente, als rafelige baslijn de basis vormt voor een oerles 'opbouw van spanning in muziek'. En vooral: Sola te dejare, een even melancholiek als dansbaar kleinood, waarin me opviel hoe weinig die bassist deed, maar toch met zoveel effect. De percussie één en al licht, lucht en ruimte en tóch nodend tot dansen. Jaren later kwam ik erachter dat Deeper shade of soul een 'boogaloo' was (een sixtiesrage waarin pure latin ritmisch werd versimpeld om een groter, blanker publiek te bedienen), en Sola te dejare een zuiver voorbeeld van NY salsa.

2. Simon & Garfunkel, Late in the evening (1982)
Iedereen in Nederland had in 1982 de dubbelelpee Live in Central Park van Simon & Garfunkel. Mijn vader, van Arubaans-Chinese afkomst, draaide die wekelijks. Het hele gezin kon daarbij het dansen niet laten. Maar wat ik me vooral herinner is het moment in het nummer Late in the evening, waarin een latin getint blazers arrangement losbarst. Dát (minuut 1.50) was het sein voor mijn vader om loos te gaan.

3. David Byrne, Make believe mambo (1989)
Hetzelfde jaar van de UDS kwam Talking Heads voorman David Byrne met een album waarin hij zijn liefde voor de latin muziekculturen van New York uitbundig kenbaar en invoelbaar maakt. Voorzien van een sterrenbezetting (o.a. Willie Colón, Celia Cruz, Yomo Toro, Johnny Pacheco) presenteert Byrne een rijkgeschakeerd en vooral hybride palet van latinstijlen. Wat me nu pas opvalt is hoezeer Byrne geen stijlvaste 'salsaplaat' heeft willen maken: Rei Momo verwijst weliswaar naar stijlen als salsa, cumbia, cha-cha-cha maar nergens pakt het uit als pastiche of een museaal iets, het heeft die ondefinieerbare, onthechte Byrne-touch. Net als overigens Simon & Garfunkel weinig te maken hebben met pure latin of salsa, maar in de New Yorkse hybride wel kundig weten te jatten daar waar de dansenergie heerst.

Met Make believe mambo kreeg ik eens mijn schooltoneelgezelschap collectief aan het dansen tijdens een repetitieweekend op een uitgestorven schoolplein. De guajeos, de blazers - ik kon nauwelijks benoemen wat het was maar het leek verdacht veel op een vorm van magie die iedereen in zijn greep kreeg op dat plein.

4. Vieja Trova Santiaguera, Prégon Santiaguero (1996)
In 1997 besloot ik mezelf bij het Utrechtse cursuscentrum Parnassos aan te melden voor een cursus. Ik zocht al langer naar een excuus om hier veroorloofd rond te hangen, want er hing een prima sfeer en je kon er van alles leren. Salsa werd het excuus, Afro-Cuban All Stars en Buena Vista Social Club waren net verschenen bij World Circuit. Merkwaardigerwijs waren er in die tijd ook twee films die hetzelfde onderwerp glorieus in beeld brachten: Wim Wenders' Buena Vista Social Club (1999) en Sonia Herman Dolz' Lágrimas Negras (1997).

Er hing iets in de lucht: toen Vieja Trova Santiaguera in het Utrechtse RASA zou komen spelen stond er op de dag van de eerste kaartverkoop een rij tot voorbij de hoek van de Pauwstraat/Oude gracht. Dat had ik nog nooit eerder gezien bij deze zaal. Met mijn vader zag ik de oude mannen, het onderwerp van Dolz' prachtige film, triomferen en hoorde de Cubaanse son, de oerbron van de salsa, voor mijn neus ontstaan. En na de aanvankelijke frustraties van de eerste danslessen viel de sleutel van deze muziek- en cultuurvorm definitief in het slot tijdens mijn eerste Antilliaanse Feesten (in het Vlaamse Hoogstraten) - om daar niet meer uit te verdwijnen. Het is goed zoeken naar leuke feestjes, maar op een geslaagde avond zie je werkelijk all walks and colours of life samen dansen.

Wat jazz voor Afro-Amerikanen is, is salsa voor latino's. En net als jazz vond de oproep die salsa behelst weerklank ver buiten de oorspronkelijke kring. Er is wel een onderscheid tussen de salsa die tegenwoordig op industriële schaal in landen als Colombia wordt gemaakt en de rafelige, New York jaren zeventig sound (beschikbaar op vele goede verzamelaars), waarin overduidelijk de cri-de-coeur van de migrantenervaring in New York dansbaar wordt gemaakt. Sommige feestjes hebben dat nog: DJ's die de geschiedenis van het genre kennen, en ook prima op de hoogte zijn van de eigentijdse ontwikkelingen. Mijn favoriet is de van origine Chileense DJ Mauri, die voor 22 tracks de latin lijst actueel houdt.


meer blogs
Ton Maas - 17 september, 2023
Ton Maas - 10 augustus, 2023
Ton Maas - 10 juli, 2023
Ton Maas - 20 januari, 2023
Ton Maas - 24 november, 2022
Ton Maas - 28 augustus, 2022
Ton Maas - 3 september, 2022
Ton Maas - 29 augustus, 2022
Ton Maas - 22 augustus, 2022
Ton Maas - 13 augustus, 2022